غلامرضا لاری از جویم: اسفند ماه یا آفتاب به حُوت

*اسفند ماه یا آفتاب به حُوت*

✒️ *غلامرضا لاری*

☘️ حُوت، در تقویم نجومی و گاهشمار عامیانه نام اسفندماه است و در مناطق لارستان و جویم ، ماه اسفند را *(اَفتو به حُوت )* می نامند
حوت ، دوازدهمین صورت برج فلکی از دایره البروج است که خورشید وارد این برج میشود و چون صورت فلکی آن به شکل ماهی است لذا حوت گفته میشود
حوت واژه عربی به معنی ماهی ( اغلب ماهی بزرگ ) می‌باشد و این لغت در قرآن ودر قصه حضرت یونس آورده شده است

☘️ در اسفند ماه علیرغم اینکه موجی از سرما آخرین تلاش و فشار خودرا وارد میکند اما سرانجام آفتاب غالب خواهدشد
این موج سرما در مناطق ما ( لاغر کُشون ) و در شیراز ( لوطی چِرزون ) نامیده میشود
قدما بر این باور بودند که آفتاب به حُوت ، گرده ماهی ماهی را در دریا گرم میکند
بعد ازآفتاب به حُوت ، بادی می وزد که در مناطق ما به ( باد بقچه پرون) یا ( درخت بیدارکن. ) و در شیراز (باد یشکاف. ) موسوم است

☘️ در افغانستان هنوز به اسفند ماه ، حوت گفته میشود و ضرب المثلی دارند که :
( حوت اگر حوتی کند /
موش را توی قوطی کند )
در جویم نیز ضرب المثلی وجود دارد که :
*(آفتاب به حُوت , یا میشه قُوت ، یا میشه فُوت )*
یعنی اگر در اسفند ماه تا اوایل بهار باران نیاید زراعت تبدیل به فوت ( نابودی ) و اگر باران بیاید ، تبدیل به قوت ( آذوقه ) خواهد شد
واما ……. افسانه شیرین و شنیدنی اَهمَن و بهمن و آفتاب به حوت :

☘️ شادروان استاد انجوی شیرازی دهها روایت افسانه های زمستان از سراسر کشور را در چند جلد کتاب فراهم آورده است که ذیلا یکی از روایت‌ها را با تلخیص عرض میکنم :

ننه سرما دارای دو پسر بنام *اَهمَن و بهمن* ویک دختر بنام *آفتاب به حوت* است
وی در ابتدای چله زمستان و چله بزرگ ، تاج بر سر پسر بزرگش اهمن میگذارد و او را تشویق میکند تا سرما و یخبندان ایجاد کند تا کوزه ها از سرما شکسته شوند ، تا زمانی که برادر کوچک ( بهمن ) تاج را از اهمَن میگیرد و چله کوچک از دهم تا پایان بهمن شروع میشود و بین این دو چله مدت هشت روز این دو برادر با هم هستند که چار چار گفته میشود که چهار روز از چله بزرگ و چهار روز از چله کوچک شامل میشود

برادر کوچک که مغرور تر است به اهمن طعنه میزند که تو کاری نکردی ولی من کاری میکنم که پیرزن پشت تنور و پیرمرد پشت اجاق گرم از سرما خشک شوند

اهمن که عاقل‌تر بوده میگوید : منکه پشتم به اسفند گرم بود ، دوام نیاوردم ، وای بحال تو که پشتت به بهار گرم است
بهر تقدیر با روایتهای مختلف در هر گوشه کشور کار اهمن و بهمن در آخر بهمن تمام میشود برخی گویند با جنگ دو برادر تمام شده و برخی گویند در زیر تخته سنگ بزرگی گرفتار شدند و روایتهای دیگر ……..

ننه سرما ، پس از نابودی فرزندانش ، خودش به میدان می آید و چنین رجز می خواند :

*هرچه نکرده اهمن /. هرچه نکرده بهمن / شرط و بلاغش با من / گوساله را توی گوساله دون می کشم و بچه را توی گهواره*

ویا میگوید
*اهمن و بهمن / آرد کن صدمن / روغن بیار ده من / هیزم بکن خرمن / عهده همه با من*

ننه سرما از عصبانیت لحافش را تکان میدهد و برف می ریزد ، گلوبندش را پاره میکند و تگرگ می ریزد ، جارو میکند و باد می وزد و اینها در اسفند اتفاق می افتد

اما با همه اینها ، آفتاب به حوت که از اول اسفند ظاهر میشود به سرعت برفها را آب میکند و نقشه پیرزن نقش بر آب میشود البته در افسانه دیگر گفته میشود که دو برادر گرفتار حادثه میشوند و پیرزن دخترش یعنی ( آفتاب به حوت ) را دنبال آنان می فرستد و او هم ناپدید میشود و فریاد می زند ( کو اهمنم / کو بهمنم / دنیا را آتش میزنم )

🍀 در شهرهای ایران رسم بود که عده ای موسوم به نوروزخوان از ابتدای آفتاب به حوت در کوچه ها می گشتند و با اشعار زیبایی مژده آمدن بهار را میدادند

☘️ این افسانه ها در دل انسان بذر امید را می‌کارد و یادآور میشود که در پس هر ظلمت و سختی ، امید و بهاری وجود دارد و هیچ سیاهی و ظلمتی پایدار نیست

*: پژوهشگر و نویسنده از شهرستان جویم