پژوهشگر، نویسنده از اوز: این بانگ آزادی است کزخاوران خیزد

این بانگ آزادی است کزخاوران خیزد

بهرام رفیعی*:  بهمن ماه ۵۷ بودکه بانگ آزادی از خاوران برخاست و به سقوط۲۵۰۰ساله نظام شاهنشاهی انجامید . اصل وریشه انقلاب یک کلمه ی آزادی بود که از گلوی به حق مردم برخاست و انقلاب ریشه مردمی به خودگرفت.

معمولا کشورهای خارجی باتوجه به منافع ملی خود به پشتیبانی از یک حرکت مردمی می پردازند . تجربه این کار در ایران باتوجه به جنبش های مردمی از مشروطیت تا به حال خیلی سراغ داریم . می گویند انقلاب مشروطیت از دیگ پلو سفارت انگلیس برخاست . البته ظاهرقضیه همین بود. اگرسفارت انگلیس با انقلابیون همراهی نمی کرد و مردم پناهگاهی برای تحصن مثل سفارت و مکان مقدسی چون حرم عبدالعظیم نداشتند،انقلاب مشروطیت هم نداشتیم و استبدادقاجاری سرکوب می کرد. حال انگیزه انگلیس مقابله با روسیه آن زمان و جا پا بازکردن بیشتر بعد از انقلاب بود. اینجا شگردانقلابیون مشروطیت بودکه در آن موقع حساس و خاص از شکاف و رقابت روس و انگلیس برای پیروزی انقلاب خود بهره بردند. لذا انقلاب مشروطیت از دیگ پلوسفارت انگلیس برخاست به معنای این نیست که انقلاب مشروطیت ریشه مردمی نداشته و این انگلیس بوده است که برای منافع ملی خودبه کمک انقلابیون آمده است.

در انقلاب ۵۷ هم انقلاب با یک ریشه مردمی شروع و بعدها وقتی امریکا و قدرت های جهانی دیدند که مردم یک صدا شده اند ، شاه را مهره سوخته دیدند در کنفرانس گوآدلوپ پشت شاه خالی کردند. اما علت سقوط پهلوی در واقع نبود فضای باز آزادی و توسعه سیاسی بود . توسعه،اقتصادی و فضای باز اجتماعی که تقریبا بهتر ازحال داشتیم . نمی خواهم وارد این مبحث شوم و مقایسه ای،انجام دهم که حافظ شیرازی هم اقتصاد اصل می داند و می گوید : وظیفه (پول)گر برسد مصرفش گل است و نبیذ . این وظیفه در گذشته می رسید اکنون متاسفانه نمی رسد و نمی توانیم بگوییم کشور گل و بلبل است . برگردیم به توسعه سیاسی که از سال ۱۲۸۵ با شروع انقلاب مشروطیت در ایجادتوسعه سیاسی همچنان می لنگیم . به دنبال آنچه یافت می نشودهستیم و آن را آرزو می کنیم و به آن نمی رسیم . رضا شاه اگرچه با ایجاد امنیت کامل با زیرساخت های اقتصادی پدر ملت ایران نام گرفت ، اما در ایجاد فضای باز سیاسی خیلی کم آورد. وقتی فروغی و داور و تقی زاده و بهار از خود راند ،عشقی شاعرآن دوره اشعارتوهین آمیزی در نکوهش او سرودکه عفت کلام اجازه بازنویسی آن را نمی دهد . استبداد سیاسی او به مرحله ای رسید که در شهریور سال ۱۳۲۰ وقتی توسط متفقین از سلطنت خلع و به جزیره موریس تبعید نمودند، آهی و افسوسی از نهاد کسی برنخاست . با آمدن محمد رضا شاه تا کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ تقریبا یک فضای باز سیاسی ایجادشده بود. محمد مصدق، احمدقوام و علی امینی مردانی بودند که خیلی مجال دخالت به شاه در امور اجرایی نمی دادند و برطبق قانون اساسی مشروطیت می خواستند شاه سلطنت کند نه حکومت . مصدق خود طرفدار حکومت مشروطه بود و از سلطنت دفاع می کرد. بعد از کودتای ۲۸ مردادفضای سیاسی مسدودگردید. همه تصمیمات زیر نظر اعلی حضرت بود و باید همه مجری اوامر ملکوکانه باشند . منویات شاه قانون بود و قانون هم منویات شاه. همه راه ها به رم ختم می شد . با آمدن هویدا این روند شدت بیشتر یافت . اقبال ،علم ،هویدا و شریف امامی با اجرای منویات شاه می خواستند به قبله عالم نزدیک شوند . بازرگان در آخرین دادگاه خود ،گفته بود ما آخرین نسلی هستیم که با زبان قانون با شما صحبت می کنیم و این طور هم شد . راهی جز انقلاب و سرنگونی رژیم نمانده بود.
سال ۵۷ بود که بانگ آزادی از خاوران برخاست . آرمان های انقلاب چون استقلال ، آزادی و جمهوری اسلامی در وجود همه غلیان داشت . اسلامی ها جامعه بی طبقه توحیدی و چپی های کمونیست آرمان جامعه بی طبقه کارگری داشتند. مبارزان راه آزادی از چپ و راست همه در سلول و زندان ساواک بودند . همه هوای همدیگر داشتند. همه یک چیز می خواستند که آن هم عدالت و آزادی بود در دولفظ عنب و انگور اما با یک محتوی .
اندک اندک جمع مستان می رسیدند . روشن فکران و سیاسیون همه به جز بختیار پشت سرامام قرارگرفتندو توده عوام هم ذوب در شخصیت خمینی(ق.ش) شدند. اورا نه در زمین بلکه در آسمان دیدند و در ماه مشاهده می کردند . شاه هم صدای انقلاب شنید اما خیلی دیر بود . ۲۲ بهمن ۵۷ مردم آزادی را در آغوش کشیدند. همه سرسفره انقلاب نشستند. اما کم کم فاصله افتاد . عشق اول آسان نمود و افتاد مشکل ها. انقلاب در طفولیت خود دچارجنگ ۸ ساله با عراق گردید . کم کم بهانه ها پیداشد تا سفره انقلاب کوچکتر شود . چپی ها و ملی مذهبی ها از سفره انقلاب کنار زده شدند . جنگ که تمام شد زیر پوست جامعه اعتراضاتی بسیار نرم جاری گردید . مردم احساس کردند انقلاب از مسیر اصلی خود خارج شده است و احتیاج مبرم به یک اصلاح و رفرم دارد. سال ۷۶ اراده مردم به کرسی نشست. سیاست را کشتی بان دگر آمد . خاتمی با ۲۰ ملیون رای بر کرسی ریاست جمهوری تکیه زد. خاتمی محصول اصلاحات بود . شعارهایش از دل مردم و اصلاحات بر می خاست . اما نتوانست تبلورعینی بنمایاند. جامعه مدنی ، ایران برای همه ایرانیان ، مشارکت سیاسی ، آزادی احزاب و رسانه ها می توانست برای داخل کارساز باشد . به تبع آن چه می گویند سیاست خارجی دنباله سیاست داخلی است طرح گفت و گوی تمدن ها در سیاست خارجی در مقرسازمان ملل مطرح نمود. که مورد توافق و تصویب سازمان ملل قرارگرفت . اما ،با اما و اگرهای خودش و باهر ۹ روز یک بحران کشتی اصلاحات طوفان زده و به گل نُشست . مردم منتظر شدندتا برای این کشتی به گل نشسته کشتی بان دگر بیابند‌ . در جنبش سبز انبوهی از جمعیت در یک راهپیمایی سکوت خروشیدندکه رای من کو. بعدها جنبش سبز رنگ بنفش گرفت . تا اینکه همه رنگ ها بی رنگ شد و حاکمیت یک دست گزدید. انتظار می رفت اگر آزادی های سیاسی و مدنی و اجتماعی در چنته حاکمیت یک دست نیست لااقل سفره مردم رنگین خواهدشد. اما این هم نشد . باردیگر اعتراضاتی،شکل گرفت. چند صباحی از زبان کارگران ، چندصباحی از زبان معلمان و همچنان از زبان اقشار مختلف مردم از گوشه و کنار شنیده می شد.
مرگ مهسا از نژادکرد در تهران باعث شعله ور شدن اعتراضات زیر خاکستر گردید. انبوهی از جمعیت فریاد زدنداز کردستان تا تهران جانم فدای ایران . انگاراین جنبش خالص ایرانی بود برای یافتن فرهنگ ایران شهری صدای عشق به ایران بودکه در این گنبد دوار پیچید. یک قصه بیش نبوداما مکرراز زبان ترک ،کرد،بلوچ ،عرب و فارس شنیده می شد. پروژه یک دست سازی همچنان یکه تاز می تاخت که جریان سقوط بالگرد پیش آمد. حاکمیت احساس کرد به مقبولیت و مشروعیت مردمی بیشتر نیاز است که جبهه پایداری به سرکردگی جلیلی و جریان میرباقری که تاحدودی مزاحمت ایجاد می کردندازسر راه بردارند،همچنین وجهه جهانی جمهوریت نظام تا حدودی بازسازی نمایند. لذا هم برای حاکمیت و هم برای آن ۲۰ درصدی که هنوز دل در گرو اصلاحات داشتندپزشکیان بهترین گزینه بود. روزموعودفرارسیدپزشکیان به قول خودش با حمایت رهبری و رای ۵۰ درصدی در دور دوم برکرسی ریاست جمهوری تکیه زد. پزشکیان با هرنیتی و هرشعاری و هرپاک دستی آمده باشد، اگر به اصل شعارانقلاب یعنی آزادی که از گلوی مردم ایران برخاسته برنگردد، سرنا از سر گشادآن دمیدن و سوراخ دعا گم کردن و ره به ترکستان بردن است.
ترسم نرسی به کعبه ، ای اعرابی
این ره که می روی به ترکستان است .

*: پژوهشگر، نویسنده و فرهنگی بازنشسته از اوز
بهمن ماه ۱۴۰۳