فرهنگی و نویسنده لارستانی: بَزالِ قَیصری

فرهنگی و نویسنده لارستانی: بَزالِ قَیصری

نیره ی محمودی راد*: در آستانه دروازه چوبی بزرگ و قدیمی بازار قیصریه که نشان از طاقت ورزی این بنای شگرف تاریخی دارد ایستاده ام. پلکان های سنگی چند صد ساله سخن از آمد و شدهای فراوان دارند. کتیبه سنگی مرمرین ناصرالدین شاهی بر پیشانی سردر بازار چشم نوازی می کند و پنجره ی سنگی مشبک بر تاق ورودی بازار سخن از معماری بی مانند دیرینه دارد.
از دیرباز قیصریه ی لار روزهای پرفراز و پر نشیبی را در دوره های گوناگون به چشم دیده و اکنون در نگاه همگان ، نه پیریست سالخورده و فرتوت ، بلکه جهاندیده ای ست که اقیانوسی از فرهنگ و اصالت را درون خویش به امانت نهاده است. چه بسیار مورخان و ایران شناسانی که در ستایش معماری خیره کننده اش ، سخن ها گفته و چه بسیار حکمرانان و صاحب منصبانی که بر پیکره این گذرگاه بازرگانی پرسود نگاهی ارزشمند داشته اند.
این کاخ پرآوازه و پر قدمت که همچون نگینی بر تاج سر لار چشم نوازی می کند، سران و امیران و حاکمان بسیاری را در روزگار خویش دیده است. هرتکه از سنگ های قیمتی اش گواه زنده ای ست بر پیوند فرهنگی و بازرگانی منطقه تجاری لار با تمدن چند هزار ساله مشرق زمین.
این مجموعه نفیس و پرتنوع معماری که براستی مادر بازار های قدیم ایران زمین است، سرزمینی ست به پهنای تاریخ پس از اسلام که شالوده ی استواری اش در دودمان صفویه و قاجاریه گذاشته شده است.
بَزال قیصری ، تقویم تاریخ لار است. تقویمی از رویدادهای پرجاذبه و اثرگذار.
کاروانسرا و تیمچه ها سخن از آمد و شد کاروان بازرگانان و تاجران پر نشان ایرانی و جز ایرانی دارند. این جا ، محل داد و ستد فرهنگ و زبان و تمدن های دوردستی ست که در گذر زمان ردی از خود بر دل بازار گذاشته و گذشته اند.

از همان سکوهای سنگی راسته جنوبی یا راسته میدان شهر، بازار را از ذره بین نگاه می گذرانم.
دروازه ی بزرگ با کوبه و کلون و نگاره های خوش تراش به روی مشتریان آغوش گشوده است. ولوله ای به پاست. هر دکان را موجی از انبوه مشتریان فرا گرفته است. ترکیب زیبای رنگ ها و نقش ها در پیچ و خم هر دالان چشم را می نوازد. بوی خوش داروهای گیاهی وعطر ادویه جات از دروازه های بزرگ بازار به بیرون می سُرد. هوا از بوی زنیان، مَروِ تلخ، بابونه، اسپند، کُندر، آویشن، سِدر و حنا پر شده است. هوای دلنشین بازار را در هیچ نقطه دنیا نمی توان بویید.
نور آفتاب که از نورگیرهای سقف، به درون می تابد، ذره های ریز غبار را بر سر و چهره ی بازار می پاشد.
بادگیرهای تاق های گنبدی و پنجره های مشبک سقف، راهگذر هواست تا گرمای طاقت سوز تابستان لار را با خنکای بهاری دل انگیز معامله کند.
دالان جنوبی من را به سوی چهار سوق صلیبی وار میان بازار می کشاند. گنبد سنگ تراش پرنگاره ی چهارسوق و دیواره ها و تاق های منبت و مقرنس در هر گوشه خودنمایی می کنند.
چشمانم چهار گوشه را می پاید و باز کتیبه ای بلندبالا در پای گلوی گنبد هشتی دالان به خط نستعلیق سخن از تعلق خاطر شاه عباس کبیر به هنر پرشگفت این معماری دارد.
بوی خوش عطاری ها، رقص پارچه های ترمه، مخمل، ابریشم و زربافت، هیاهوی چکش مسگران و همهمه ی خوش آوای رهگذران جشنی از رنگ و نور و نوا به پا کرده است.
از راسته مسگران به گوشه شرقی بازار می پیچم. خنکای خوش دَنشیر در کنار دروازه چوبی دیگری ، مرا به سوی خود می خواند. پلکان های کوتاه و فراوان دَنشیر را پایین می روم. به سردابی خنک می رسم که تاریخ چند صد ساله ، آن را در دل زمین بنا کرده تا آب خوشگوارش، هرم هوای این دیار را بزداید و تشنگی اش را فرو نشاند.
**************
۱…بَزال قَیصَری = بازار قیصریّه
۲…دَنشیر= واژه ای در گویش لاری ست که از ترکیب دو واژه ی دهن شیر بجا مانده است. این بنای تاریخی کهن که در فهرست ثبت آثار ملی قرار گرفته، درمحله هایی از لار برای استفاده از آب خنک برکه ساخته شده و با راه پله های طولانی به عمق زمین می رسد. در انتهای پله ها و در پشت بنا برکه ای از آب قرار دارد که با نصب شیرهای آب ، امکان استفاده ی راحت تر از آب برکه فراهم شده است.

*: فرهنگی،  نویسنده ومترجم از لارستان