*رمضان در آینه فرهنگ مردم :*
((*زولبیا شیرینی آئینی ،و پای ثابت سفره افطار*))
✍️ *غلامرضا لاری*
✅ بدون تردید ، نام زولبیا ، این شیرینی حلزونی و پیچ پیچی شکل خوشمزه و پرطرفدار با سفره افطار و ماه رمضان گره خورده تا حدی که به این شیرینی جنبه معنوی داده و دیدن آن در غیر ماه روزه ، بی اختیار ما را به یاد ماه مبارک روزه می اندازد
بر پایه نظریاتی ، واژه زولبیا نام و تلفظ تهرانی شده این شیرینی است و نامهای دیگری مانند *زلوبیا ، زلابیه ( عربی ) ، زلبیا ، زلی بی ، جلبی ( هندی ) و*…. می‌باشد و برخی آنرا *لقمه القاضی نیز می‌نامند و از میان این واژگان نام *زلیبی ، با ضم حرف ز* که در منطقه ما هم متداول است اصیل تر و صحیحتر است ( در شیراز این واژه با کسر حرف ز تلفظ میشود )
✅ بر اساس پژوهش نگارنده ، زولبیای شهر لار ، از سده گذشته تا چند دهه پیشین بخاطر کیفیت ، مرغوبیت و ماندگاری فقط با زولبیای تبریز و قم که تهرانی‌ها می پسندیدند قابل رقابت بود و زولبیای این سه شهر منحصر بفرد بودند
پخت و تهیه زولبیا در شهر لار ، با فرمول خاص و مواد روغن کنجد و شیره انگور ودر سایز بزرگتر از زولبیای فعلی صورت می‌گرفت
آنچه در ادامه خواهید خواند تاریخچه و وجه تسمیه زولبیاست :
✅ *تاریخچه زولبیا* :
روایت مشهوری در اکثر منابع نقل میشود که زولبیا را از هند برای ناصرالدین شاه تحفه آوردند و مقبول طبع ملوکانه قرار گرفت و از آن پس شیرینی پزان دربار به پختن آن رغبت نشان دادند در آن زمان کاسه شهد را جداگانه می‌گذاشتند تا هرکس مایل بود زولبیا را در آن فرو برد و قیمت هر دویست بامیه نیز یک شاهی بود
استاد جعفر شهری در کتاب تهران قدیم نقل قولی از مظفر الدین شاه آورده که گفته است *( ماه رمضان هم نمی آید که زولبیا و بامیه ای نوش جان کنیم )* چنانکه میگفتند ( کی نوروز بیاید و پلو بخوریم )
مورخین رواج زولبیا و بامیه و گوش فیل و پشمک را از تحولات دوره قاجار و منحصر به ماه رمضان دانسته آند
اما پژوهش نگارنده بیانگر این است که زولبیا از قرن‌ها قبل وجود داشته ، اما رواج گسترده و مصرف عام آن در ماه رمضان از عهد قاجار باب شده است
در اثبات این ادعا به موارد ذیل اشاره میکنم :
نام زولبیا در اشعار ناصرخسرو و مسعود سعد سلمان نشان از دیرینگی و اهمیت آن دارد
ناصر خسرو در قصیده ۱۲۷ گوید :
*از پس دیوی دوان چو کودک لیکن*/
*رود و می استت ز لیبیا و لکانه*/
مسعود سعد گوید :
*نان کشکین اگر بیابم هیچ*/
*راست گویی زلیبیا باشد*/
شیخ اسحاق معروف به شیخ اطعمه شاعر طنز پرداز شیرازی در قرن نهم شکل زلیبیا را به زره مشبک تشبیه میکند :
*بپوشید چست از زلیبی زره*/
*به خفتان زد از بند پشمک گره*/
و در جای دیگر به رنگ زرد زولبیا اشاره میکند
در منابع مکتوب ، اولین دستور پخت زولبیا در کتاب *الطبیخ* عربی در قرن دهم نوشته شده است
*✅ وجه تسمیه زولبیا*:
در وجه تسمیه زولبیا چند نظریه مطرح است :
یکی اینکه زلابیه یا زولبیا تحریف یافته واژه *چلیپا* ( صلیب شکسته ) و یا زلیبی تغییر یافته واژه صلیبی است چون به شکل صلیبی است که دورش یک دایره باشد
برخی آن را تحریف شده *زلف یار* گویند زیرا به شکل موهای درهم برهم است
*استاد میر جلال الدین کزازی* نظر دیگری دارد
وی (*زول*) را به معنی شیره و ( *بیا*) را آمدن میداند و چون به شکل خورشید است آن را به معنی شیرینی یکی شدن میترا ( الهه روشنایی ) و خورشید میداند
*: محقق ونویسنده ازشهرستان جویم
لینک کوتاه:
۱تشکر جناب آقای لاری