مهرداد خدیر: به بهانهٔ درگذشت سی‌و‌نهمین رییس جمهوری آمریکا و آشناترین برای ایرانیان

مهرداد خدیر: به بهانهٔ درگذشت سی‌و‌نهمین رییس جمهوری آمریکا و آشناترین برای ایرانیان

جیمی کارتر؛ نامی گره خورده با ایران و انقلاب ۵۷/ مرگ «گرگ تنها» در ۱۰۰ سالگی

آشناترین رییس جمهوری آمریکا برای ایرانیان در ۱۰۰ سالگی و در آستانۀ سال نو میلادی درگذشت. هر چند جیمی کارتر ۴۴ سال بعد از پایان ریاست جمهوری نیز در این جهان زیست اما احتمالا در تمام این ۴۴ سال به آن ۴۴۴ روز می‌اندیشید که فکر و ذکر او چگونگی آزادی ۵۲ گروگان آمریکایی در ایران بود که به قصد مجازات آمریکا از ۲۵ سال دخالت در امور ایران در اختیار دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و بعدتر دولت ایران بودند و به موجب توافقی در الجزایر آزاد شدند درست هنگامی که رونالد ریگان سوگند ریاست جمهوری ادا می‌کرد.نام کارتر یادآور اصطلاح «جیمی کراسی» هم هست چون موجب آزادی شماری از زندانیان چپ و مذهبی در ایران بعد از ریاست جمهوری خود در سال ۵۵ هم شد و چهره های مختلف از مرحوم مهدی عراقی تا عباس میلانی آن را به کار برده اند تا بگویند به خاطر اصرار کارتر به شاه برای گشودن فضا امکان آزادی آنها فراهم آمد.

 عصر ایران؛ مهرداد خدیر- آشناترین رییس جمهوری آمریکا برای ایرانیان در ۱۰۰ سالگی و در آستانۀ سال نو میلادی درگذشت. هر چند جیمی کارتر ۴۴ سال بعد از پایان ریاست جمهوری نیز در این جهان زیست اما احتمالا در تمام این ۴۴ سال به آن ۴۴۴ روز می‌اندیشید که فکر و ذکر او چگونگی آزادی ۵۲ گروگان آمریکایی در ایران بود که به قصد مجازات آمریکا از ۲۵ سال دخالت در امور ایران در اختیار دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و بعدتر دولت ایران بودند و به موجب توافقی در الجزایر آزاد شدند درست هنگامی که رونالد ریگان سوگند ریاست جمهوری ادا می‌کرد.

با مرگ شاه در مرداد ۱۳۵۹ تصور می‌شد قضیهٔ گروگان‌گیری سالبه به انتفای موضوع شده باشد ( یعنی اصل قضیه‌ای که به خاطر آن کاری انجام می‌دهیم دیگر موضوعیت نداشته باشد) و به خاطر همین دو نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی با دو تفکر مخالف- دکتر ابراهیم یزدی و شیخ صادق خلخالی– پیشنهاد کردند حالا که شاه مرده و برگشت او دیگر وجهی ندارد تا کارتر هست گروگان‌ها آزاد شوند و با این کار انتخاب دوباره او هم تضمین می‌شود و هشدار دادند ریگان خطرناک است اما دیگران اغلب  به عکس مایل بودند کارتر به خاطر حملهٔ‌ طبس گوش‌مالی شود چرا که مخفیانه با بال‌گرد وارد خاک ایران شده بودند تا عملیات نجات گروگان‌ها را اجرا کنند و توفان شن صحنه را تغییر داد.

کارتر که مدام بد می‌آورد  سرانجام تصمیم به قطع رابطه با ایران گرفت و امام خمینی گفت: « اگر آقای کارتر یک تصمیم درست در زندگی خود گرفته باشد آن تصمیم همین اقدام یک جانبه به قطع روابط است.»

بخش غالب دوران ۴ ساله ریاست جمهوری کارتر با دغدغۀ ایران گذشت و منصفانه باید گفت در نیم قرن اخیر به نسبت دیگر رییسان جمهوری مواضع هم‌دلانه‌تری در قبال فلسطینی‌ها داشت هر چند در قضیه غزه عملیات هفتم اکتبر را سرزنش کرد و حماس را مسوول فجایع بعدی دانست که با تصویر قبلی از او سازگار نیست.

باری؛ نام جیمی کارتر با ایران گره خورده است. چه قبل و چه بعد از پیروی انقلاب. چه دیروز چه امروز.

پیش از انقلاب ۵۷ با نگرانی از این که موضوع حقوق بشر ایران را به دام کمونیست‌ها بیندازد و بعد این که چگونه می‌توان او را از مخمصه نجات داد و سرانجام وقتی دریافتند شاه خسته و بیمار و ناتوان و کار او تمام است از او خواستند ایران را ترک کند و شاه رفت و بعد از یک دوره آوارگی سر از آمریکا هم درآورد.در حالی که به تصریح راکفلر و چنان که مارکز در کتاب یادداشت‌های ۵ ساله آورده کارتر موافق نبود و می دانست شر می شود و وقتی قانع شدکه گفتند قرار نیست خبر لو برود اما با این که شاه در یک بیمارستان روانی و با نامی دیگر بستری شد خبر لو رفت و ولوله به پا کرد و طبعا دردسر کارتر بیشتر شد تا این که سفارت آمریکا در تهران با هدف استرداد شاه به اشغال درآمد.

سلطنت طلبان کارتر را در سقوط شاه مقصر اصلی قلمداد می‌کنند و  باور ندارند اعتراضات مردمی موجب پایان شاه شده باشد. در حالی که خود شاه در ۱۴آبان به فساد و استبداد و فقدان انتخابات آزاد رسما اعتراف کرده بود اما این پیام را هم دست‌پخت رضا قطبی می‌دانند حال آن که فرح همواره او ر‌ا ستوده است.

انقلابیون در تهران علیه کارتر شعار می‌دادند و روی سردر سفارت آمریکا پارچه نوشته‌ای با این شعار روزها آویخته شده بود: کارتر می‌لرزد/ خمینی می‌رزمد.

به طعنه می توان گفت چون سلطنت طلبان  او را مقصر قلمداد می‌کنند دولت آمریکا قاعدتا باید مراقب باشد رفتاری را که در پاریس در قبال قبر نویسنده چپ‌گرای دوران شاه انجام دادند اینجا تکرار نکنند (به جای آن که سراغ شکنجه‌گران بروند به قربانی بد و بیراه می‌گویند).

خاطرات اسدالله عَلَم نشان می‌دهد موضع شاه درقبال کارتر  منفی بوده و ترجیح او در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۵۵ خورشیدی طبعا جرالد فورد جمهوری خواه  که بعد از کناره گیری ریچارد نیکسون رییس جمهوری آمریکا شد و دوست داشت به صورت انتخابی هم دوره دوم را تجربه کند. شاه در گفت‌و‌گو با علم وقبل از پیروزی کارتر  از او با عنوان بادام‌زمینی‌فروش یاد می‌کند تا به گمان خود تحقیر کرده باشد.

این در حالی است که علم انتخاب کارتر را محتمل و او را رییس جمهوری آینده‌ آمریکا می‌دانسته تا جایی که در یادداشت ۲۶ تیر ۱۳۵۵ یعنی ۴ ماه قبل از انتخابات می‌نویسد:

 « در هواپیما به طرف ژنو می‌روم. خبر بسیار مهم این هفته انتخاب قاطع وهلهٔ اول جیمی کارتر از طرف حزب دموکرات به نامزدی ریاست جمهوری است. فکر می‌کنم رییس جمهوری این دورهٔ آمریکا هم خود او باشد. باز چه بلایی بر سر دنیا بیاورد این بچه دهاتی بی‌تجربه. به هر حال اگر بتواند جامعهٔ آمریکا را از این بی‌بند و باری برهاند خود کمک بزرگی به دنیاست.»

شاه به خاطر شعار حقوق بشر هم از کارتر شاکی بود اما وقتی سال بعد شب ژانویه را در تهران به سر برد و ایران را «جزیره ثبات» توصیف کرد شاه اعتماد به نفس خود را بازیافت و تصمیم گرفت با طرح نام آیت‌الله خمینی به سبک خود مقابله کند.

چرا که در مهرماه ۵۶ روزنامه‌ها گزارشی از پخش اعلامیه برای آزادی سید مهدی هاشمی و ستایش آیت‌الله خمینی در شهرری منتشر کردند و در آبان با درگذشت سید مصطفی خمینی نام خمینی دیگر تابو نبود و مجالس ترحیم برگزار شد و نمی خواستند مانند ممانعت چند ماه قبل برای برگزاری مراسم یادبود دکتر علی شریعتی شایعه دخالت ساواک در مرگ او را قوت بخشند.

خبر سفر کارتر به تهران در دی ۱۳۵۶ بهترین خبر برای شاه بود و شب سال نو جام‌های شراب را به افتخار هم بالا بردند. یک هفته بعد و به احتمال زیاد تحت تأثیر همین سفر به دستور شاه مقاله‌ای در اهانت به امام خمینی در روزنامهٔ اطلاعات چاپ شد که با سلسله چله‌های دنباله دار دودمان سلطنتی را بر باد داد و سلطنت طلبان لابد آن سفر را هم توطئه برای خلع شاه می‌دانند و نقشه کارتر!

هر چه بخواهی درباره رییس جمهوری پیشین آمریکا بگویی باز بحث ایران و انقلاب ایران و گروگان‌گیری به میان می‌آید. او حتی درهای کاخ سفید را به روی هنری کیسینجر بست چرا که نمی‌خواست مانند اسلاف خود- فورد و نیسکون– از او تأثیرپذیرد.

کارتر در جاهای دیگر هم گرفتار ایران شده بود و ایران کابوس شب های کارتر شاید!  بعد از توافق صلح  کمپ دیوید که ایران انقلابی علم مخالفت برداشت  در خیابان های تهران هم  این شعار سر داده شد: مرگ بر سه مفسدین، کارتر و سادات و بگین!

جدای ایران کارتر به خاطر آن که اغلب در تنهایی تصمیم می گرفت وزیاد اهل مشورت گرفتن نبود و دوست نداشت دور و بر او شلوغ  باشد به «گرگ تنها» شهرت داشت.
چون علاقه زیادی  به دخالت در جزیات داشت  تعبیر «مدیر ذره‌بینی»‌را برای او به کار می‌بردند که شاید معادل فارسی‌تر آن «نکته سنج»‌یا »ریزبین»‌باشد.

   استوارت آیزنستات مشاور ارشد کارتر در کتابی درباره اوبه نکات متنوعی درباره این ویژگی ها اشاره کرده  و  از جمله این که چنانچه غلط تایپی یا ویرایشی در متنی می‌دید حتما به خط خود تصحیحح می‌کرد. اهل میهمانی زیاد نبود و هر چه سن او بالاتر رفت این خصوصیت در او بیشتر شد و به عکس عاشق کتاب بود. هم زیاد می خواند و هم به نسبت سن و اشتغالات سیاسی و اجتماعی شمار قابل توجهی کتاب نوشت.

این که تنها دختر خود- ایمی– را نه در یک مدرسهٔ ‌خصوصی که در دبستانی دولتی با دانش آموزانی بیشتر سیاه پوست ثبت نام کرد هم به دل خیلی‌ها نشست و احتمالا آقای شریعتمداری کیهان خبر نداشت وگرنه در این فقره هم می‌نوشت از کارتر یاد بگیرید! چرا که یک بار در بحث تعارض منافع به اقدام کارتر در واگذاری زمین های بادام زمینی در‌آغاز ریاست جمهوری اشاره کرد  و تیتر زد: از کارتر یاد بگیرید! البته دیگر این توصیه را تکرار نکرد لابد انتطار داشته پیرمرد اهل مباهته (‌تهمت زدن)‌ هم باشد!

در ایران یا در میان ایرانیان اما کارتر آماج حملات مختلف بود. هواخواهان جمهوری اسلامی به خاطر فعالیت‌های سفارت و طرح فرار گروگان ها و بلوکه کردن اموال و مخالفان جمهوری اسلامی به سبب اصرار بر شعار حقوق بشر و گشایش فضای سیاسی و لابد اگر فرح دیبا و پسران و دختر و نوادگان در مراسم تشییع یا آخرین دیدار با جسد اوشرکت کنند مزدور جمهوری اسلامی اند وباید دید درباره کارتر چه خواهند گفت.

سلطنت طلبان کارتر را متهم می کنند و او ویلیام سالیوان سفیر آمریکا در تهران را که چون باشاه دوست بود به کارتر اطلاعات غلط می‌داد.

در خرداد ۵۶ سه تن از رهبران جبهه ملی- کریم سنجابی،‌ شاپور بختیار و داریوش فروهر– تخت تاثیر اندکی باز شدن فضای سیاسی با فشار کارتر که به جیمی کراسی مشهور شد در نامه‌ای سرگشوده از شاه خواستند به انتخابات آزاد تن دهد تا بعد از ۱۳ سال دولت و نخست‌وزیر تغییر کند. در صورت برگزاری انتخابات بخت هر سه نفر برای نخست‌وزیری بالا بود. اتفاقی که سرنوشت رژیم شاه را هم تغییر می‌داد.شاه اما به علم گفت: نه این بادام زمینی فروش (کارتر) مانند جان‌اف‌کندی است، نه من شاه ۱۶ سال قبل هستم و نه اینها در قواره دکتر امینی‌اند و تنها بخش برکناری هویدا را عملی کرد و به جای انتخاب یک سیاست‌مدار خبره جمشید آموزگار را منصوب کرد که بیشتر به درد مدیریت موسسات جهانی اقتصادی می‌خورد و همسری خارجی داشت و با فرهنگ و ر‌وحیات ایرانیان بیگانه بود.برخی این رفتار را دهن کجی به جیمی کارتر دانستند چون او اعزام سفیر آمریکا به تهران را چند ماه به تعویق انداخته بود.

جیمی کارتر ۱۰۰ سال در این جهان زیست ولی قانون «همه می‌میرند» شامل او هم شد و شاید بخت با او یار بود که در واپسین ماه استقرار یک رییس جمهور از حزب دموکرات از دنیا رفت تا مراسم متناسب‌تری برای او برگزار شود.

دونالد ترامپ که اول بهمن بار دیگر در کاخ سفید مستقر می شود فروردین امسال که هنوز  جوبایدن از رقابت با او نرفته و جای خود را به کامالا هریس نداده بود گفته بود: بایدن بدترین رییس جمهور تاریخ آمریکاست، از جیمی کارتر هم بدتر و حالا پیرمرد ۹۹ ساله می تواند خوش حال باشد که درقیاس با عملکرد بایدن او فوق‌العاده بوده است. با این همه کارتر قصد داشت در مراسم تحلیف دونالد ترامپ شرکت کند و اعلام انصراف به سبب وضعیت جسمانی بود.

با مرگ جیمی کارتر از  رییسان جمهوری پیشین و زندهٔ آمریکا یک تن کم شد و به زودی بایدن و ترامپ جای خود را عوض می کنند تا یکی به سابق و دیگری به فعلی بدل شود.