پژوهشگر ونویسنده از اوز: واژگان مشترک در زبان اوزی و هندی

واژگان مشترک در زبان اوزی و هندی
فاطمه کمال نژاد*:
دیرباز مردمان اوز برای تجارت و کسب علم به هندوستان مهاجرت کرده یا در رفت و آمد؛ بوده اند.
از سرزمین هندوستان طلا، پارچه های زربافت، ابریشم، اطلس، یراق برای تزئین لباس، لوازم مطبخ، ظروف نفیس بلورین و چینی، عود و عطر با خود به اوز می آوردند.
آنان که برای تحصیل رفته بودند هم ماحصل آموخته شان؛ آبادانی اوز بود. حتی بسیاری از محصلین اوز در هندوستان بعدها در کسوت معلم، پزشک، حقوقدان و … در جای دیگر از کشورمان ایران به خدمت پرداختند.
اما این سفر به هندوستان تحفه ای دیگر هم داشت. این تحفه، آشنایی با زبان و رسوم مردمان سرزمین هندوستان بود. ره‌آورد این سفرها آمیخته شدن زبان اوزی با واژگان هندوستانی بود. قبل‌ترها واژگانی را در زبان اوزی می شنیدم که در فارسی امروزی به کاربرده نمی شد. بعدترها که با زبان هندی آشنا شدم و به مطالعه این زبان پرداختم؛ دانستم همان واژگان اوزی که در فارسی امروزی کاربرد ندارد یا سخت یافت می شود در زبان هندوستانی کاربرد دارد.
البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که در هندوستان هم مثل هر جای گیتی، به زبان ها و گویش های مختلف سخن می گویند. واژگانی که در ادامه مطلب آورده شده است؛ از آن دست واژگان مشترک بین اوزی و هندی است هر چند نگارنده مطلع نیست این واژگان در کدام منطقه هند کاربرد دارد ولی چون بیشتر اوزی ها مقصد سفرشان بمبئی بوده است؛ احتمال می دهد برای منطقه بمبئی باشد.
اما از قرار معلوم، آمد و شد اوزی ها به هند و اختلاط با هندی ها، واژگان مشترکی را در هر دو زبان برجای گذاشته است؛ که جزئی از هر دو زبان گشته است. البته نباید دور از ذهن داشت که زبان‌های ایرانی و هندی خاستگاه مشترکی دارند. زبان فارسی قرن‌ها، زبان رسمی سرزمین هندوستان بوده است و هر دو زبان عناصری را از هم وام گرفته اند.
در این مقال برای تمثیل به چند واژه مشترک پرداخته می شود.
چُپ: در اوزی به کسی که سکوت کرده است یا از ماتم و حیرت ساکت شده است؛ می گویند: «چُپ اُشکِرده». در هندی(چُپ) به معنی (ساکت، ساکت شدن و سکوت کردن ) است.
پَلَنگ: (پَلَنگ) در هندی به معنی تخت خواب، جای خواب و گاهی به معنی خوابیدن هم به کار می رود. در اوز (پَلِنگ) گفته می شود که به حالت خوابیده چرخیدن بر روی دست چپ و راست یا خوابیده غلتیدن است.
خط: قدیم در اوز از واژه (خط) به جای (نامه) استفاده می شده است. به طور مثال گفته می شده: «خط ننوشته یا خط نیامده». یعنی نامه ننوشته یا نامه نیامده. دقیقا در هندی هم واژه( خط) به معنای نامه به کار می رود.
جُوتی: قدیمی‌ترها در اوز به کفش (جُوتی) می گفته اند. (جُوتی) در هندی هم به معنی کفش است.
چَکال : (چَکال) یا (چَپَّل) در هندی به معنی دمپایی است و در اوزی (چَکال) یعنی دمپایی، نعلین، صَندل
توجوری: (توجوری) در هندی به صندوق چوبی برای نگهداری پول گفته می شود. در اوز (توجوری) به همین نام به‌کار می رود. حتی ضرب المثلی اوزی می گوید: « توجوری خو شو دست نِدستام». وقتی کسی انتظارات بیهوده مالی از دیگری دارد ؛ این ضرب المثل به‌کار می رود. یعنی ( صندوق پولش پیش من نیست).
کُتَّه: (کُتَّه) در زبان هندی به معنی سگ است. واژه ترکیبی (حرامی کُتَّه) در هندی برای تحقیر دزدها به کار می رود که یعنی ( دزدِ سگ). جالبه در اوزی برای تحقیر دزد گفته می شود:«دزدِ کُتَّه».
جَلدی: در اوزی برای سریع انجام دادن کارها از واژه (جَلدی) استفاده می شود. مثلا: «جَلدی بِده» یعنی سریع بیا‌. در هندی هم جَلدی به معنی سریع است.
بِهو: در اوزی به عروس ( بِهو) گفته می شود. در هندی هم به عروس (بِهو) یا (باهو) گفته می شود.
بِلکُل: ( بِلکُل) در هندی یعنی (درکل، کاملا) یا واژه ( بِلکُل غلط ) در هندی یعنی (کاملا اشتباه). در اوز (بِلکُل) به معنی (کاملا) کاربرد دارد.
آچار: (آچار) در اوزی به طور عام یعنی تُرشی و به طور خاص به تُرشی گفته می شود که از بادمجان خشک شده، گازرَک خشک شده (گِزِر یا هویج محلی )، موسیر خشک، سرکه و ادویه جات ساخته می شود. واژه (آچار) در هندی به معنای ترشی یا چاشنی است.
سِدهری: (سِدهری) یا (سیداری) در هندی به معنی کُت است. در اوز به کُت زنانه دوخته شده از پارچه مخمل که با گُلابتون دوخته و تزئین شده است؛ (سِدهری) می گویند.
گُمون: واژه (گُمون) به معنی ( بدجنس) و ( ناخلف) در اوزی کاربرد دارد. در هندی نیز (گُمون) به معنی (بدجنس ) به‌کار
می رود.
واژگانی که در این نوشتار آورده شده است؛ قطره ای است از دریا و چه بسا واژگانی دیگر باشد که نگارنده هنوز به آن برنخورده باشد یا در هنگام نگارش این نوشته‌ها از ذهن گریخته باشد.
در مورد رسوم مشترک یک مورد بیان می گردد.
سالها قبل در اوز وقتی زنی همسرش را از دست می داد و مرد خانه فوت می شد. طلاها و زیورآلات را از تن زنِ شوهر مُرده در آورده و چندین زن مُسن، زن داغدیده را احاطه می کردند و از بَر در آوردن زیورآلات را عهده‌دار می شدند. خوشبختانه این رسم دیگر در اوز منسوخ شده است. اما این رسم در هند و به همین شمایل که توصیف شد؛ انجام می پذیرد.
* فعال فرهنگی، پژوهشگر و نویسنده از اوز(منبع مجله با پیام دانش اوز شماره ۲۴)