*یَک لارستانی درست تر است یا یِک تهرانی ؟*
✍️ *غلامرضا لاری*:
✅ در گویش شهرهای لار ، جویم ، اوز ، خنج و گراش غالبا و بویژه گویشوران قدیمی واژه *یک* را با فتحه *( YAk ) تلفظ میکنند در حالیکه در بسیاری نقاط دیگر از جمله تهران ، تلفظ همین واژه با کسره و بصورت یک YEk* متداول است
*✅. کدام تلفظ درست است؟؟*
شواهد و قراین بسیاری حاکی است که تلفظ واژه یک با فتحه و آنچه در مناطق ما رایج است درست میباشد و اینگونه تلفظ را بر خلاف تصور برخیها نمیتوان ناشی از لهجه محلی و منطقه ای دانست
در ادامه به بیان دو دلیل بر صحت ادعایم اکتفا میکنم :
✅ گرچه در ادبیات کهن برخلاف آیین نگارش امروزی ، اعراب گذاری وجود نداشته ، اما در آثار بزرگان ادب پارسی از طریق ترادف قافیه اشعار در می یابیم که تلفظ واژه یک با فتحه *YAK* درست میباشد چنانکه حضرت حافظ در غزلی واژه *یک* را با واژگان *( نمک) ( محک ) ( شک ) و ( فلک )* هم قافیه نموده است
*ای دل ریش مرا با لب تو حق نمک*/
*حق نگه دار که من میروم الله معک*/
……….
*وعده از حد بشد و ما نه دو دیدیم و نه یک*/
فردوسی گوید :
*نموده است رازت به من سر به سر*/
*که باشد مرا از تو هم یک پسر*/
✅ علامه دهخدا در ذیل معنی واژه یک می نویسد :
امروزه در تلفظ غالبا به کسر یا آورند ولی به فتح درست است
✅ مشتقات و ترکیبات زیادی در فرهنگ عامیانه با واژه یک وجود دارد که جملگی فتحه دار میباشند ، چند مثال ذکر میکنم :
*سه یَک* به معنی ثلث کردن ، چند یَک هم اصطلاح دیگر است
*یَک و دو کردن* به مفهوم بحث و مشاجره نمودن ، برخی نقاط یک و چهار کردن نیز گویند
*به یَک زدن* فسخ یک معامله و قرارداد
*یَکّه و یَلغُز* به معنی مجرد ، یک لا قبا هم ترکیب دیگر است
*یَک بودن* به معنی بی همتا و ممتاز بودن
یک از یک بهتر یا بدتر هم نمونه ترکیب دیگر است
*خدا یَک است و دو نیست*. این عبارت در جویم وقتی به کار میبرند که فردی مصمم به کاری باشد و کسی نتواند وی را منصرف کند مثلا ( هر چه به او گفتم آخرش گفت خدا یک است و دو نیست )
عدد یک در نامبرلوژی نشانه توحید و وحدت نیز هست
✅ تهرانی ها به بسیاری واژگان همانند عدد یک ، کسره میدهند تا بدانجا که معنی برخی واژگان هم تغییر میکند
به عنوان مثال نام *مَهدی* با فتحه درست است و به معنی رهیافته و هدایت شده است در حالی که مِهدی با کسره تلفظ میشود
*: پژوهشگر و نویسنده اهل شهرستان جویم
لینک کوتاه:
تشکر جناب آقای لاری به نقاط دستوری جالبی اشاره وآنرا تشریح فرمودید