آینده شورای شهر – بیم ها و امیدها

( ارائه پاره ای پیشنهادات به شورای شهر )

 اسماعیل فقیهی:

                                   آینده شورای شهر – بیم ها و امیدها

    « بحثی در ضرورت تدقیق وظایف و تعمیق اهداف شورای اسلامی شهر اوز»                   

اهمیت استقرار شوراهای اسلامی شهر و روستا به عنوان یکی از دستاوردهای جنبش ملی اصلاح طلبی و به مثابه یکی از عوامل موثر در تثبیت و نهادینه کردن «مردم سالاری» بر هیچ فرد آگاه و منصفی پوشیده نیست. در این زمینه قضاوت تاریخی مردم اوز در کنار سایر هموطنانمان در اقصی نقاط کشور پهناور و ‌سربلند ایران در استقبال از اولین دوره انتخابات اعضای شوراها و تجربیات غیرقابل انکار کشورهای توسعه یافته در کارآمدی و موفقیت های افزاینده شوراها در این کشورها راه را بر هرگونه نظریه های مبتنی بر نفی ماهیت وجودی و ثمربخشی آنها مسدود می نماید. اینک در سومین سالگرد استقرار شوراها وقت آن رسیده است تا میزان موفقیتها، گره گاه ها و مجموعه عملکرد شوراها در سرتاسر کشور مورد بازبینی و ارزیابی دقیق و همه جانبه قرار گیرد.

آنچه در نگاه اول توجه ناظران را به خود جلب می نماید نواقص جدی موجود در قوانین حاکم بر شوراها، فقدان تجربه کار شورایی و عدم تجربه کافی در زمینه شناخت میزان توانمندی اعضای منتخب توسط مردم است که به عنوان ویژگی های اولین دوره حاکمیت شوراها بوضوح خود را نمایان می سازد. مجموعه این موانع، ضعف ها و نارسایی هایی را در عملکرد شوراها محتمل و قابل انتظار می سازد.

اگرچه دوراندیشان ضمن وقوف بر این مسائل با گوشزد کردن معایب و تقویت مسئولانه نهاد شورا، صبورانه و متفکرانه همراه با کاروان عظیم اصلاحات و همگام با شوراها در پی دستیابی به قلل مرتفع ترقی و تعالی اند اما هستند بسیاری افراد که تاب تحمل مصائب این راه پر رنج و تعب را نداشته و با مشاهده اولین آثار ضعف و عدم موفقیت در مواجهه با تندبادهای حوادث به فوریت به همه امور مشکوک و آنا از همه چیز مایوس می گردند.

دو عامل موثری که قادر است این روند بی اعتمادی و بی اعتقادی به ماهیت وجودی و کارآمدی شوراها را تقویت نموده و دامنه یاس و سلب امید از کارآیی آن را وسعت ببخشد یکی تبلیغات پر حجم مخالفین نهاد شورا و دیگری عملکردهای منفی و ضعیف شوراها در تامین مطالبات و عدم اتخاذ روشهای کارآمد در پیوند و همسویی با مردم است.

به هر صورت همه این عوامل دست در دست یکدیگر نارضایتی هایی را از عملکرد شوراها برخواهد انگیخت و در اشکال متنوعی خود را نمایان خواهد ساخت. نکته ای که مداقه بیشتر مصلحت اندیشان را می طلبد این است که این دو امر ظاهرا متناقض یعنی شروع ناقص و ضعیف شوراها از یک سو و بروز نارضایتی ها از سویی دیگر هر دو از ضروریات اساسی خروج از نشیب های ناپختگی و ورود به فرازهای بلوغ و کارآمدی است بدین معنی که از سویی بدون هرگونه شروعی هر چند ضعیف،تداومی موفقیت آمیز متصور نخواهد بود و از سویی دیگر بدون بروز و ظهور نارضایتی ها، معایب و نواقص موجود هرگز مکشوف نخواهند شد.

آنچه مسلم است «ویژگی های خاص و مهم» اعضای منتخب شوراها در اولین دوره حاکمیت خود بیش از آنکه مربوط به عملکردهای مثبت، مفید و موثر آنها در حل و فصل مسائل شهری باشد، به شهامت، جسارت، تعهد و احساس مسئولیت آنها ارتباط می یابد و این همان تعهدی است که به اینگونه افراد چنان انگیزه ای می دهد تا در برهوت بی تجربگی در کار شورایی و حاکم بودن قوانین ناقص و ناآزموده به این میدان پرمخاطره گام نهند تا همه رنج‌ها، مرارت ها، ملامت ها و تلاش های طاقت فرسا و احتمالا ناموفق آنها همچون اکسیری حیاتبخش دستمایه اصلاح قوانین، اصلاح عملکردها و فراهم نمودن زمینه شناخت  بیشتر مردم برای انتخاب واقع بینانه تر در دوره های بعدی باشد. بدیهی است در صورتی که کارنامه شورا از نگاه مردم و منتقدین تیزبین موفق ارزیابی شود امتیازی فوق العاده ارزشمند محسوب شده که به مجموعه محاسن پیش گفته آنها افزوده خواهد شد.

با این اوصاف هرچند کارایی بیشتر شوراها در دوره های بعدی با بهره گیری از تجارب دوره کنونی امری طبیعی و قابل انتظار است اما نقش تجارب اعضاء در این دوره در شناسایی خلاءهای قانونی و اتخاذ روش های مناسب تر در دوره های آتی به حضور شجاعانه اعضای منتخب در اولین دوره برجستگی خاصی می بخشد. در این زمینه شایسته است که حضور مسئولانه این نمایندگان دلسوز مردم در میدان پر مشغله و پر مخاطره عمران و آبادی شهری بحق مورد تجلیل و تکریم قرار گیرد و بجاست که همواره بخاطر بسپاریم که هرگونه موفقیت شوراها در دوره های بعدی مرهون اقدامات و تجارب دوره های قبلی این عزیزان است.

نکته حائز اهمیت این است که همه فضیلت های پیش گفته در مورد اعضای شوراها در اولین دوره صرفا در مواجهه عملکرد آنها با امواج نارضایتی ها و نگاههای موشکافانه نقادان است که تحقق عینی خواهد یافت و برای بهره گیری از تجارب ارزشمند آنها هیچ گریزی از نقد و بررسی بیرحمانه و در عین حال منصفانه عملکردها وجود نخواهد داشت . برتراندراسل در کتاب تاریخ فلسفه غرب در ارتباط با آموزش بی رحمانه تجربه می گوید:«تجربه آموزگاری است بی رحم چرا که برخلاف سایر آموزگاران اول امتحان می‌گیرد و سپس درس می دهد.» بی شک آموزگار تجربه ، از ما و نمایندگان مان در شورا نیز قبل از اینکه در کار شورایی آبدیده شده باشیم اول امتحان می‌گیرد و بعد درس‌های آن را می آموزد این موضوع اگرچه قدری بیرحمانه به نظر می رسد اما برای صعود از پله های ترقی گریزی از آن نیست.

بنابراین در این امر نباید تردید کرد که رشد و شکوفایی این نهال نوپا و درس آموزی از آن میسر نخواهد بود مگر با نقد قاطعانه، کارشناسانه و موشکافانه عملکردها در چند سال گذشته و بدیهی است که چنین اقدامی نه تنها هیچگونه مغایرتی با تجلیل و تقدیر از حضور و خدمات ارزشمند اعضای شوراها نخواهد داشت بلکه میزان ارزش وجودی آنها در سایه چنین نقدهایی مکشوف خواهد شد. ( بخاطر داشته باشیم که در « پروسه انتقاد » صرفا نواقص و معایب مورد اعتراض قرار می گیرد اما در « پروسه نقد » هم معایب و هم محاسن، همزمان و بنحوی متناسب مورد توجه قرار خواهد گرفت.)

در زمینه تجربه شوراها در سرتاسر کشور گزارشات اولیه منتشر شده در مطبوعات نشان می دهد که در کنار موارد متعددی از ضعف و نارسایی و عدم موفقیت، با وجود همه موانع و کمبودها، تجربه اولین دوره شوراها در سرتاسر کشور در وجه غالب خود بنحو اعجاب انگیزی موفق و مثبت ارزیابی شده است. این موضوع با توجه به جوانی شوراها البته پدیده خوش یمنی است که می بایست آن را به فال نیک گرفت و از آن مناطقی که شوراها موفقیت های بیشتری کسب کرده اند حکمت ها و پندهای فراوانی را آموخت. البته ارزیابی تکمیلی و قطعی در مورد عملکرد شوراها نیازمند بررسی همه جانبه تر و وسیع تری است که نگاههای مشتاقانه مردم بی صبرانه در انتظار مشاهده نتایج آن است.

دستیابی به شناختی واقع بینانه از میزان موفقیت شورای شهرمان اوز نیز جز از رهگذر نقد و بررسی حاصل نخواهد شد.نگارنده در این مجال و در این مقطع قصد قضاوت نسبت به عملکردهای سه سال گذشته شورای محترم شهرمان اوز را ندارد و این ضرورت را به کارشناسان آگاه و مطلعین منصف و دلسوز واگذار نموده و قضاوت خود را به پایان دوره چهار ساله آن موکول می نماید. اما برشمردن پاره ای پیشنهادات به منظور تدقیق وظایف، تعمیق اهداف و تحکیم جایگاه شورا در یکسال باقیمانده را ضروری می داند که طی سطور بعدی به آنها پرداخته خواهد شد. با این امید که صاحبنظران نیز با ورود به اینگونه مباحث شورا و عموم شهروندان را از رهنمودهای ارزنده خود بهره مند ساخته و فضای گفتگو در این زمینه را غنای هرچه بیشتری ببخشند.

در زمینه علل موفقیت تجربه شوراها در کشورهای پیشرفته صنعتی می توان به عواملی نظیر پشتوانه سالها تجربه، دانش و تخصص قوی، قوانین و مقررات مناسب، حمایت قاطعانه مسئولین، تامین منابع مالی قابل اتکاء ، فاصله گرفتن از رفتارهای استبداد مابانه و متخلق بودن به اخلاق و آداب کار جمعی را برشمرد. اما همه این عوامل بدون عامل تعیین کننده مشارکت و حمایت گسترده مردم هرگز نمی توانست به نتایج مطلوب و موفقیت آمیزی دست یابد. باید اطمینان داشت که دستاوردهای شوراها در این جوامع یک شبه و در یک بسته بندی شیک به مردم تقدیم نشده است بلکه مداومت و پیگیریهای مستمر مردم در پافشاری بر مطالبات و در خلال زحمات طولانی و طاقت فرسا آنها را بتدریج در غنا بخشیدن به شکل و محتوای شوراها و حل و فصل اصولی مسائل و مشکلات توانمندتر نموده است.

ما و شوراهای موجود نیز به همین ترتیب برای دست یابی به تجارب موفق بیشتر، انتخاب نمایندگانی شایسته با دانش، تخصص و مدیریتی قوی، و دست یابی به موقعیتی برتر بشدت به حفظ و تقویت ارتباط متقابل هرچه بیشتر شورا با مردم نیازمندیم. در واقع یکی از آفات مهلکی که می تواند کارائی شوراها را تضعیف و آن را به زایده ای بی خاصیت تبدیل نماید اختلال در ارتباط سالم با مردم و عدم بهره گیری از حمایت ها و منابع بی انتهای توانایی های آنان است. بدون تردید پشت سر گذاردن این دوران جوانی، پس از تجربه چند دوره چهارساله امکان پذیر خواهد بود اما طی موفقیت آمیز هر مرحله مستلزم برداشتن چهار گام اساسی است که گام اول آن مشارکت گسترده مردم در انتخاب نمایندگان معتمد و سپردن سر رشته امور به دست آنهاست. در گام دوم نوبت شورا است که با تعبیه شریانهایی حیاتی ارتباط خود را با ریشه حفظ و لحظه به لحظه تقویت نماید. در گام سوم نیز مردم با بهره گیری از کانالهای متعدد ارتباطی با شورا به حمایت مادی و معنوی از آن شتافته و آن را در تشخیص مطالبات و راههای دستیابی به آنها مساعدت می نمایند. در گام چهارم تدبیر، تخصص، مهارت و اتخاذ تصمیمات مسئولانه اعضای شوراست که موفقیت آنها را در تامین مطالبات و دستیابی به اهداف تضمین خواهد نمود.

قدر مسلم اینکه ما گام اول را با قاطعیت برداشته ایم و برداشتن موفقیت آمیز گام چهارم نیز مستلزم اقداماتی اصولی و صحیح در گام های دوم و سوم است. از آنجایی که این اقدامات در گام های دوم و سوم در معرض تهدید و تخریب آفات متعددی است ضروری است که شهروندان محترم با ارائه راهکارهای پیشنهادی خود به شورای محترم شهر آنها را برای مقابله با اینگونه آفات یاری نمایند. در این زمینه هرچند نگارنده خود را صاحبنظر نمی داند اما به منظور گشایش باب گفتگو و ترغیب صاحبنظران برای ورود به این مباحث راهکارهایی را به شرح زیر ارائه می نماید:

الف – تشکیل گروه های مشورتی توسط شورای شهر با عناوین زیر:

۱- گروه مشورتی بهداشتی و حفاظت از محیط زیست ۲- گروه مشورتی پژوهش و تحقیق در امور توسعه شهر ۳- گروه مشورتی فرهنگی، آموزشی و تربیتی ( تقویت بنیه دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی ) ۴- گروه مشورتی محلات ( شورا یارهای محله ای )  ۵- گروه مشورتی فنی و مهندسی ( معماری و شهرسازی و مبلمان شهری ) ۶- گروه مشورتی اقتصادی ( افزایش درآمدزایی شهرداری، کاهش هزینه ها، مشاوره به خیرین و تشویق آنها به سرمایه گذاری و توسعه اشتغال، نظارت بر نرخ ارزاق عمومی ) ۷- گروه مشورتی روحانیون و امور شرعی ۸- گروه مشورتی بانوان ۹- گروه مشورتی جوانان و دانشجویان ۱۰- گروه مشورتی کارمندان و کارگران ۱۱- گروه مشورتی هنرمندان ۱۲- گروه مشورتی ورزشکاران ۱۳- گروه مشورتی اصناف ۱۴- گروه مشورتی در امور تامین آب و بهداشتی کردن آب شرب و غیر شرب در شهر ۱۵- گروه مشورتی رفاهی ( روشنایی و بهینه سازی معابر، سازماندهی اصولی تفکیک، بازیافت و حمل و نقل پسماند و سایر خدمات شهری)

این گروه ها هرکدام متشکل از حداقل پنج عضو به انتخاب شورای محترم شهر خواهند بود که به طور اختصاصی و جداگانه نسبت به برگزاری جلسات هفتگی اقدام و در زمینه تخصصی خود به بحث و بررسی مسائل پرداخته و مجموعه نظریات مشورتی خود را  توسط نماینده گروه به اجلاس ماهیانه نمایندگان گروه های مشورتی ارائه خواهند کرد. کلیه جلسات هفتگی گروه ها و جلسات ماهیانه نمایندگان گروه ها طبق آیین نامه و مقررات داخلی اداره و ضمن تقسیم وقت و در نظر گرفتن زمان مساوی برای اظهارنظر نمایندگان تصمیمات نهایی را با آراء حاضرین و به نسبتی که  در آیین نامه مقرر شده است اتخاذ خواهد کرد. جلسات ماهیانه با حضور اعضای شورای شهر برگزار می گردد و شورا در مورد پذیرش یا عدم پذیرش تصمیمات اتخاذ شده مخیر خواهد بود. بدین ترتیب که کلیه تصمیمات اتخاذ شده در جلسات ماهیانه نمایندگان کمیته های مشورتی مجددا در جلسه اختصاصی شورا ( و بدون حضور افراد غیر عضو ) مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت و از میان مجموعه طرحها و راهکارهای پیشنهادی ، مواردی که به تصویب شورا برسد در دستور کار اجرا و یا در دستور کار سفارش به ارگانهای مربوطه جهت اجرا قرار خواهد گرفت. بدیهی است توجه هرچه بیشتر به نظرات مشورتی گروه ها ، اعتماد و اعتبار شورا را نزد اعضای گروه های زیرمجموعه و عامه مردم افزایش داده و در توفیق عملکرد شورا فوق العاده موثر خواهد بود و شورا را به منبعی عظیم از اطلاعات، پیشنهادات و روشهای حل و فصل اصولی مسائل و حمایت های مادی و معنوی آنها متصل خواهد کرد.

در این زمینه توجه به این نکته ضروری است که جلب اعتماد و حمایت مردم سرمایه ای فوق العاده ارزشمند است که هرگونه غفلت از آن موجب خسران و زیان غیرقابل محاسبه ای خواهد بود.

ب – سایر مواردی که شایسته است مورد توجه قرار گیرد عبارتند از :

۱ – اقدام نسبت به نظرسنجی از افکار عمومی در مورد میزان رضایت آنها از عملکرد شورا و شناسایی اولویت مطالبات و نگرانی های آنها. این اقدام منافع و محاسن بسیاری را به همراه خواهد داشت که از مهمترین آنها این است که با بهره گیری از نتایج آن می توان همچون استفاده از قطب نما انحراف از مسیر و یا انطباق با خط سیر صحیح را بطور مستمر جهت یابی نمود. اقدام به نظرسنجی لازم است هر یکسال یکبار انجام گیرد.

۲ – برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با عموم مردم هر سه ماه یکبار که طی آن ضمن تبادل اطلاعات، بسیاری از سوءتفاهمات مرتفع و همدلی بین شورا و مردم را تقویت خواهد نمود و زمینه های حمایت های قویتر مردم را از شورا فراهم خواهد کرد.

۳ – نصب تعدادی صندوق پیشنهادات و انتقادات در چند نقطه شهر برای تسهیل مراجعه به نظریات و انتقادات آن دسته از شهروندانی که بدلایل مختلف نمی توانند از طرق دیگر با شورا ارتباط برقرار نمایند. ( با توجه به اینکه در شرایط نوین روز نسبت به بیست سال قبل که این پیشنهادات ارائه شده است، امروزه شبکه های مجازی کاربرد فراوانی یافته اند می توان با اختصاص یک شماره همراه به دفتر شورا، اقدامات، درخواست ها و توصیه های شورا را از آن طریق به اطلاع شهروندان رساند و متقابلا پیام ها، پیشنهادات و انتقادات مردم را نیز از آن طریق دریافت نمود.)

۴ – اعمال نظمی دقیق با مدیریتی قوی بر کلیه جلسات شورا و زیرمجموعه ها و ممانعت از بروز پراکنده گویی و اتلاف بیهوده وقت بنحوی که هر شرکت کننده در جلسات در پایان هر جلسه این احساس را داشته باشد که اولا فرصت یافته است تا نظرات خود را بیان نماید ثانیا بین کلیه حضار در بیان نظرات رعایت تناسب و تعادل را شاهد باشد ثالثا در اتخاذ تصمیمات، آراء کلیه حاضرین دخالت داده شود رابعا پس از پایان جلسه با استفاده از نظم حاکم بر جلسه و صرفه جویی در وقت نسبت به موضوعاتی که در دستور کار است تصمیمات مشخصی اتخاذ شده باشد. مطمئنا برگزاری جلسات با چنین کیفیتی هم جاذبه ای بسیار قوی ایجاد خواهد کرد و هم در موفقیت شورا تاثیر قابل توجهی خواهد داشت در عین حالی که دافعه های موجود را به حداقل ممکن کاهش خواهد داد.

چنین ارتباط تنگانگی با مردم قطعا نتایج ثمربخشی خواهد داشت و عموم مردم تحت چنین شرایطی خود را در موفقیت ها و ناکامی های شورا شریک دانسته و در صورت مواجه شدن با هرگونه عدم موفقیت به جای شکستن کاسه کوزه ها بر سر این و آن در فضایی متعادل، آرامش بخش و بانشاط و سرشار از حس اعتماد و تفاهم بدنبال راهکارهای مناسبتری خواهند بود. ممکن است افرادی وجود داشته باشند که حال و حوصله چنین اقداماتی را نداشته باشند و یا اصولا به این سطح از روابط با مردم نیز معتقد نباشند در این مورد می توان به این نکته اشاره نمود که اینگونه افراد اگرچه ممکن است با استفاده از دانش و تخصص خود در سایر پست ها مفیدترین کارایی را داشته باشند اما بدلیل عدم اعتقاد به اصول کار جمعی و پیوند گسترده با مردم و عدم درک روح مردم سالارانه جنبش ملی اصلاح طلبی می توان گفت که قطعا برای پیشبرد اهداف شوراها ساخته نشده اند و لازم است اقبال خود را در سایر عرصه های خدمت به شهروندان بیازمایند. در این زمینه باید توجه داشت که در بسیاری از موارد مشغله فراوان، غفلت و یا عدم آشنایی با نحوه ارتباط صحیح و اصولی با مردم می تواند منشا بروز چنین نقیصه هایی گردد. در اینگونه موارد ضروری است شهروندان محترم با مراجعات و مکاتبات مکرر نظر شورا را نسبت به این امر حیاتی جلب نمایند.

آنچه مسلم است تا زمانی که شوراها در هوای مردم تنفس می کنند و با تعبیه شریانهایی حیاتی از منبع بی انتهای خرد جمعی جامعه تغذیه می شوند گذار از دوران جوانی و طی مراحل تطور و تکامل و به بلوغ نشستن خود را در مداری سالم تضمین می نمایند در غیر اینصورت به مرور به زایده ای بی خاصیت تبدیل شده و بتدریج به ضعف و پژمردگی و زوال می گرایند.

در صورتی که شوراها قادر باشند ارتباط تنگاتنگ خود را با مردم حفظ و تقویت نمایند این بار نوبت مردم است که به وظایف خود عمل نموده و در مرحله سوم گامهای مستحکم تری بردارند. برای اینکار ضروری است عموم مردم با حضور فعالانه در گروه های مشورتی، جلسات پرسش و پاسخ و نظرسنجی ها به یاری نمایندگان خود شتافته و ضمن همفکری و حمایتهای معنوی نسبت به جلب حمایتهای مالی خیرین در اجرای طرحهای مصوب نیز کوشا باشند.