احداث آب انبارهای جدید آری یا نه به قلم سعید هنری
با شروع تابستان چالش‌های کمبود آب نمایان تر شده و دیدگاه‌های مختلفی برای مقابله با این مشکلات مطرح می‌شود که از مجموعه آن‌ها دو دیدگاه برجسته به صورت مختصر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
طرفداران دیدگاه اول به شدت مخالف ساخت‌هر گونه‌آب انبارهای جدید هستند و تعداد آن‌ها را کافی دانسته و هزینه کردن در این مسیر را هدر دادن منابع مالی می‌دانند.
طرفداران دیدگاه دوم با ساخت آب انبارهای جدید موافق بوده و تعداد آن‌ها را برای تامین آب آشامیدنی کافی نمی‌دانند.
طبیعتا برای دو دیدگاه ذکر شده دلایل فراوانی مبنی بر رد یا تأیید آن‌ها وجود دارد.جهت واکاوی دو دیدگاه ذکر شده لازم است به اطلاعات دقیق میزان مصرف و نیازمندی ساکنین و همچنین به اطلاعات موجودی منابع آب دسترسی داشته باشیم.
بنا بر اظهار نظر ساکنین شهر تعداد آب انبارهای موجود به میزانی است که در صورت بارندگی مناسب قادر به ذخیره سازی حجم زیادی از آب‌های سطحی باشد.
این حجم عظیم آب در صورت مدیریت صحیح قادر است در فصول و سال‌های کم بارش به نیازمندی آب شرب ساکنین شهر به مدت یک تا دو سال و یا بیشتر پاسخ دهد. اما فراموش نکنیم مدل و مقدار مصرفی آب به عوامل مختلف و گوناگون و پیچیده ای بستگی دارد یعنی اینکه مدیریت دقیق میزان صحیح و الگوی مصرف به آسانی امکان پذیر نیست. یکی از علت‌های آن پراکندگی آب انبارها و قرار گرفتن آن‌ها در نقاط مختلف است که به جهت هدایت آب‌های سطحی و مکان یابی صحیح اجتناب ناپذیر است و به جز تعدادی انگشت شمار که در کنار هم قرار دارد اکثریت آب انبارها به صورت غیر متمرکز احداث گردیده اند.
بنابراین مدیریت و کنترل آن‌ها بسیار دشوار است. از طرفی میزان مصرف در تابستان و فصل گرما حتی به فرض کمبود آب نه تنها کاهش پیدا نمی‌کند بلکه میزان مصرف را افزایش می‌دهد یعنی درجه حرارت و گرمی هوا هم اثر گذار است این افزایش مانند نیاز بدن و رفع تشنگی و افزایش شستشوی لباس در اثر تعریق بدن و یا افزایش استحمام بنا بر نیازهای ضروری بهداشتی و یا عوامل غیر قابل پیش بینی مانند شیوع بیماری های جدید که بر میزان مصرف اثر افزاینده دارد. از طرفی الگوی مصرفی خانوارها یکسان نیست یعنی به فرض وجود یک الگو و دستور العمل استاندارد و جامع این راهکار در بین مردم عمومیت نداشته و یا پیروی نمی شود. در واقعیت اجرای یک الگوی یکسان بر روی کاغذ آسان اما در مرحله‌ی اجرا بسیار مشکل است. به عنوان نمونه میزان مصرف هر فرد با فردی دیگر دختر با پسر و یا مرد با زن و یا کوچک و بزرگ متفاوت است.از طرفی تعطیلات و مناسبت‌ها و ورود مسافرین و همشهریان هم بر افزایش مصرف آب اثر دارد در ضمن ارتقا بخش اوز به شهرستان منجر به افزایش جمعیتی است که نیاز به آب بیشتری دارند و از سویی مطالبه مردم برای پیشرفت شهر و ساخت و ساز و سایر نیازمندی‌ها و زیر ساخت‌ها و پاسخ گویی به این مطالبه گری بدون تأمین آب مورد نیاز امکان پذیر نیست.
از زاویه دیگری حفاظت از محیط زیست و حیات وحش و درختان و بالا بردن سرانه فضای سبز شهر هم بدون تامین آب مورد نیاز غیر ممکن است.به بیان دیگر در بسیاری اوقات عوامل تاثیر گذار متغیر بوده و ثابت نیستند مانند تغییرات جمعیتی و میزان مصرف که در نوسان هستند. این تغییرات هم یکی از عوامل مهم و از جمله مشکلاتی است که سیستم مدیریت مصرف را با چالش بیشتری مواجه می‌کند.
لازم به ذکر است که شروع و شیوع بیماری کرونای جدید و هم زمان شدن با کم بارشی بر تعداد مسافرت‌های همشهریان ما که در سایر شهرها و کشورها سکونت دارند هم اثر کاهشی داشته است و به نسبت سال‌های پربارش و مملو از مسافر؛ مصرف کنندگان کمتری در شهر سکونت موقت و یا تفریحی داشته اند با این وجود مصارف بهداشتی مورد نیاز برای جلوگیری از بیماری کرونا روند مصرف را افزایش داده است.
تمامی موارد و مشاهدات و برنامه و اهداف شهر حتی بدون دسترسی به آمار و ارقام دقیق؛ نشان دهنده افزایش اجتناب ناپذیر تقاضا در مصرف آب شرب و بهداشتی و در سایر مصارف دارد و در صورتی که به این نیاز پاسخ داده نشود دیر یا زود شهر اوز با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد. اما منابع آب در دسترس؛ و به همین نسبت گزینه های مقابله با کمبود آب هم محدود است.
لذا یکی از بهترین راهکارهای مقابله با این مشکل که به صورت عملی و تاریخی در آزمونهای مختلف مفید بودن آن اثبات شده است احداث آب انبار است.در این میان یک مشکل بزرگ مدیریت در مصرف آب برکه ها وجود دارد که به صورت مختصر توضیح داده شد و این مشکل مدیریتی هر چند صحیح و منطقی است اما دلیل کافی بر عدم نیاز به ساخت آب انبارهای جدید نخواهد بود و علت آن هم شواهد فراوان مبنی بر افزایش تقاضا برای مصرف آب است علاوه بر آن با توجه به وضعیت کلی آب و خشکسالی و یا کم بارشی و عوامل دیگر که کشور ما با آن دست و پنجه نرم می‌کند این مورد را گوشزد می‌کند که تا سالیان متمادی با این کمبود مواجه خواهیم بود. از طرفی منابع آبی و پایدار و قابل دسترس و تضمین شده ای در منطقه ما برای جایگزینی این ذخیره گاههای آب وجود ندارد هر چند از نعمت آب لوله کشی از سد سلمان فارسی هم برخوردار هستیم اما هم چنان کمبود آب مشهود است. از سویی مشکل بی آبی و کم بارشی منحصر به شهر اوز نیست و فراگیر بوده تا جایی که ساکنین بعضی از شهرها و روستاها با درگیر شدن با کمبود آب با انتقال آن از مقصد و سرچشمه محل سکونت خود به دیگر نقاط مخالفت کرده و گاهی تنش‌هایی بین اهالی دو روستا و یا دو شهر هم ایجاد گردیده است و این احتمال و نگرانی هم از کمبود آب سد سلمان و یا ایجاد اختلال در ارسال آب به ما یادآوری می‌کند که به دنبال منابع متنوع دیگری هم باشیم و اگر آب یک کالای استراتژیک باشد احداث آب انبارها به عنوان یک سازه کارآمد؛با ویژگی های انحصاری طراحی مانند تبخیر کم تر آب و پایداری سازه در سالیان متمادی و قابل دسترس بودن برای عموم مردم یک راهکار هوشمندانه و مدبرانه است و تا اطلاع ثانوی و چشم انداز وضعیت نامناسب آبی منطقه احداث آب انبارهای جدید به صورت مجموعه ای که در کنار هم احداث شده و قابل نظارت دقیق تر باشد و همچنین تعمیر و نگهداری آب انبارهای موجود و نظارت دقیق تر بر میزان برداشت از مجموعه آب انبارها که به صورت پراکنده احداث گردیده از موارد مهمی است که لازم است در دستور کار قرار گیرد.
در این میان راهکارهای مکملی مانند بازگردانی و بازیافت فاضلاب شهری و بهره‌برداری از آب‌های سطحی و انتقال آب بین حوضه ای هم وجود دارد که هر کدام دارای مزایا و معایب مختلفی هستند و چندی قبل در همین رابطه نوشتاری در پیام دانش با عنوان(مشکل کم آبی لارستان بزرگ حل نخواهد شد مگر اینکه تدبیری عمیق اندیشه شود )چاپ شده است.
از منظری دیگر با تأیید و تشویق دیدگاه ساخت آب انبارهای جدید از یک مشکل غفلت نکنیم یعنی کمبود بارش و یا عدم بارش باران که در آن صورت با وجود دارا بودن از نعمت ده‌ها و صدها برکه و آب انبار هنگامی که چشمان آسمان خشک و از بارش تهی باشد آبی هم برای ذخیره سازی در دسترس ما قرار ندارد و برکه ها مانند تفنگی هستند که فاقد گلوله است و حتی کم بارشی بر میزان ذخیره آب پشت سدها از جمله سد سلمان فارسی هم اثر گذار است. از این جهت راهکار دوم یعنی پیش بینی آینده نگران اهمیت احداث تصفیه خانه برای باز چرخانی فاضلاب شهری و آب‌های سطحی نمایان تر می‌شود. از زاویه دیگری هم با پر بودن و پر شدن تمامی آب انبارهای جدید و یا قدیم درصورتی که مدیریتی در مصرف اعمال نشود هزاران آب انبار هم پاسخگوی این بد مصرفی نخواهد بود و فرقی هم ندارد که برداشت غیر منطقی آب از برکه یا آب لوله کشی و یا چاه و قنات‌ها باشد.
البته مصارف غیر منطقی دیگری هم وجود دارد مانند آماده سازی و شخم زدن و تخریب هکتارها زمین و آسیب به محیط زیست به بهانه کاشت محصولات کشاورزی که نیاز به آب فراوان دارند و مشاهده شده است که با ساخت بند و یک سد خاکی و ذخیره سازی آب باران در مناطق خشک و بهره‌برداری چندین برابری از چاه‌های در دسترس این کار انجام شده و در ادامه با گرفتن عکس و فیلم و تبلیغات فراوان و افتخار اعلام می‌شود که از شهر ما چند کامیون هندوانه و یا سایر محصولات برداشت و به دیگر کشورها صادر شد و همگی خوشحال می‌شویم که منطقه خشک و کم بارش ما به جمع صادر کنندگان اضافه شده است.
سرانجام که آبها از آسیاب افتاد این زمین‌ها یا رها می‌شوند و یا اگر در نزدیکی شهرها باشند به مرور زمان قطعه قطعه شده و به باغ شهری تبدیل شده و با چندین برابر قیمت به متقاضیان فروخته می‌شود و معلوم نیست پشت چنین کاشت و روش غیر منطقی و در اختیار گرفتن چندین هکتاری زمین چه برنامه ای و اهدافی از قبل وجود داشته است.به همین جهت آسیب دیگری متوجه شهر شده و در فشارهای حاصل از کم آبی نوک پیکان منتقدین از برداشت غیر اصولی به سوی صاحبان باغ شهری‌ها نشانه می‌رود که مثلا با کاشت درختان پر مصرف که نیاز به آب فراوان دارند و تهیه و سفارش آب مورد نیاز از آب‌های ذخیره شده در برکه ها در کاهش و خشک شدن آب انبارها به همراه صاحبان ماشینهای آب رسان دخالت دارند.
اما این انتقاد تنها بخش کوچکی از مجموعه علت‌های مشکل بزرگ و پیچیده کمبود آب است. ضروری است در بخش نظارت، آموزش و فرهنگ سازی به شهروندان و صاحبان باغ شهری‌ها در مورد حفاظت از محیط زیست و کاشت درختان بومی که در طی فرآیند چند صد ساله با شرایط کم آب و گرم و خشک منطقه ما به سازگاری رسیده‌اند و نیاز به آب کمتری دارند تلاش بیشتری صورت گیرد.
به عبارتی لازم است تصمیمات و برنامه ها و اجرای آن‌ها از صورت جزیره ای و مجزا تبدیل به یک برنامه همه جانبه شده و از قبل پیش بینی همه موارد یا بقول عامیانه از سیر تا پیاز و یا از صفر تا صد در آن گنجانده شود.
سعید هنری ۵ / ۴ / ۱۴۰۰
لینک کوتاه:
سلام جناب هنری عزیز متن نسبتا کامل در خصوص برکه ها بود ممنون از مطرح کردن بزرگترین معضل تابستان امسال در رسانه های جمعی برای اطلاعات بیشتر بهتر است تماسی هم با یکی از اعصای هیت امنای اب انبارهای اوز بگیرید .
بنده محمد فروغی هستم از اعضای هیت امنای اب انبارهای اوز
شماره تلفن بنده هم ۰۹۱۷۷۸۲۳۶۵۲ میباشد . با سپاس
جناب آقای هنری گرامی، از اینکه زحمت کشیده‌اید از کم و کیف و میزان مصرفی آب شرب و سطحی اوز مطالبی عنوان فرموده‌اید جای بسی تشکر است. اختلاف میزان بارانهای نسبی سالیانه اوز با مناطقی که آب سدها از آن سرچشمه می‌گیرند، خیلی زیاد است، به این ترتیب اگر شهر بزرگی مثل شیراز به آب سد امیدوار نبود، لازم بود که در شیراز هزاران آبنبار احداث گردد، در جایی اشاره فرموده بودید که چون آبدهی آب سد برای اوز کم است به ناچار شاید برای فصل تابستان دچار مشکل شویم و احداث برکه لازم است. ازدیاد میزان آبدهی، آب سد… ادامه »