از زیستگاه تا دانشگاه به قلم بهرام رفیعی

از زیستگاه تا دانشگاه

بهرام رفیعی، خزانه دار هیأت امنای دانشگاه آزاد اسلامی اوز

بشر از دیر زمان در جستجوی تسلط بر طبیعت و کشف اسرار آن بوده است. هر کدام از تمدن های بشری از سومر گرفته تا بابل، ایلام، ایران و روم در پیشرفت تمدن بشری نقش داشته اند.

حقیقتی که ما را به این باور می رساند که علوم جهانی است. از تمدن تعاریف مختلفی شده است. یکی از تعاریف آن است که تمدن وضعیتی بسیار پیشرفته از جامعه انسانی است که به سطحی عالی از فرهنگ، دانش، صنعت و حکومت دست یافته باشد. معمولا یک وجهه عام دارند و یک تمدن هم بیشتر وجود ندارد و آن هم تمدن بشری است که دوران تولد و طفولیت در مشرق زمین بوده و اینک مهاجرت کرده است و در حال حاضر، در مغرب زمین مستقر می باشد. نکته ای که گفته شد ما را به این باور می رساند که علوم جهانی است و ما نیازمند تعامل فعال با جهان هستیم.

در طول تاریخ، دو ضربه بر پیکر علوم و تمدن خورد که تعامل را به هم زد. در زمان ساسانیان که تحصیل علم طبقاتی شد و با وجود دانشگاه بزرگ جندی شاپور اما پیشرفتی چندانی نمی بینیم. یک کفشگر موزه فروش حتی با وجود این که حاضر بود تمام بدهی های جنگ ناشی از جنگ ایران و روم را بپردازد ولی باز حاضر به پذیرفتن فرزندش در امر تحصیل نشدند. چون تحصیل دانش مختص طبقات ممتاز جامعه بود. در قرون وسطی از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی علم در انحصار کلیسا قرار گرفت و کشفیاتی که مغایر کلیسا بود مطرود و کاشف باید مجازات سخت می شد. تاریخ، سوختن هزاران عالم در آتش و محاکمه گالیله و امثال آنان را به خاطر دارد. تا دوران رنسانس و نوزایی و بعد عصر جدید که علم نه اختصاص به طبقه ای خاص داشت و نه در انحصار کلیسا بود. در این راستا بود که دانشگاه های جدید با رسالت تولید اندیشه و تربیت متخصص تاسیس شد. از این رو، کارهایی که در دانشگاه انجام می شود با نیازهای مطرح در جامعه به معنای کلی آن مرتبط است. چنین نیست که دانشگاه بدون توجه به جامعه امکان زیست داشته باشد و جامعه نیز نیازی به دانشگاه و دانشمند نداشته باشد.

اکنون، قدرت، تغییر ماهوی یافته است و دیگر نمی توان آن را در توسعه قلمرو و افزونی جمعیت دید. قدرت را همان دانایی دانسته اند که «توانا بود هرکه دانا بود» و بزرگان و شعرای ما قرن ها قبل که اروپا در جهالت قرون وسطایی خود فرو خفته و سوخته بود شعار بزرگی با دانش و خرد داشته اند که درخت تو باید بار دانش بگیرد تا چرخ نیلوفری را به زیر آوری. اما دیر زمانی است که دیگر قدرتمند که نمی شویم هیچ، بلکه در حسرت از دست دادن ابهت و قدرت گذشته هم سوخته ایم و شده ایم آنچه باید نمی شدیم. چون این ها الهام هایی بود که به ذهن شاعر القاء می شد بدون این که به شعور تبدیل شود شعار وقتی بدون شعور باشد جامعه مسخ می شود.

باید سیستم و نهادی در جامعه باشد که شعارها را به شعور تبدیل کند. بیکن جمله ای معروف دارد: «دانایی توانایی است». خیلی ساده کپی شعر فردوسی است: «توانا بود هر که دانا بود» که قرن هاست با ریتم و آهنگ بهتر می خوانیم و در ما اثری نکرده  اما اروپا را متحول نموده است و علوم نوین و جدید را پایه گذاری کرده و پیشرفت نموده اند. سلاطین قاجار با اخذ وام از بانک های خارجی سعی می کردند پز سیر و سیاحت در فرنگ بدهند. افتخار می کردند که خاک گلدان های خود را از فرنگ می آورند. عباس میرزای ولیعهد به صرافت می افتد که با فنون نظامی و تقلید از غرب تحولی ایجاد نماید.

امیر کبیر با احداث دارالفنون قدمی در جهت کسب علم نوین برداشت. اما نفس واژه دارالفنون خود بیان گر آن است که مدیران و حاکمان آن زمان تلقی بسیار مبهمی از علم دانشگاه داشته اند و تنها به تربیت انسان های ماهر اکتفا می نمودند. به رسالت دانشگاه که تولید فکر و اندیشه می کند آگاه نبودند. بعدها دانشگاه در ایران با تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ پا به عرصه وجود گذاشت. بعد از آن دانشگاه های دیگری در مراکز استان ها و بیشتر شهرها تأسیس شدند و در حال حاضر، به برکت دانشگاه های آزاد اسلامی و پیام نور در دورترین نقاط کشور هر خانواده ای حداقل یک تا دو نفر تحصیل کرده در سطح بالا دارد. دانشگاه باید مهارت زندگی در محیط های مختلف را فراهم نماید. این مهارت ها باید بر اساس تخصص و سطح توسعه یافتگی جامعه قابل طرح و آموزش باشند. هر دانشجوی فارغ التحصیل باید بتواند بر اساس سرمایه های متعددی که در اختیار دارد و مهارتی که کسب کرده است به تولید کار و حرفه اقدام نماید.

در اصل، این دانشجو است که باید فضای کار را توسعه دهد نه این که خود برای انجام کاری مورد گزینش قرار گیرد. در این صورت، چه فرقی بین فرد بدون تخصص و فرد متخصص وجود خواهد داشت. اتحاد مثلث بین دانشجوی فعال، استاد با سواد و مدیریت لایق و شایسته در دانشگاه است که ما را به معیارها و استانداردهای جهانی نزدیک می کند.

 به امید آن روز

منبع: شماره هفتم فصل نامه با پیام دانش اوز