از میرزا صالح تا میرزا عبدالعزیز
احمد خضری:دبیر هیات امنای دانشگاه آزاداوز
در پایان جلسه شورای نویسندگان عصر اوز در مورخه ۲۷ بهمن ۹۵ در دفتر عصر اوز که با حضور آقایان و خانمها محمدصدیق پیرزاد، عبدالعزیز خضری، علی تیرزن، حمیرا نامدار، پروانه پدرام و اینجانب تشکیل شده بود، آقای عبدالعزیز خضری از انتشار قریب الوقوع اولین شماره مجله« با پیام دانش اوز» سخن راند و ضمن معرفی خانم پروانه پدرام به عنوان سردبیر این نشریه از اعضای شورای نویسندگان تقاضای همکاری و نوشتن مطلب کرد.
به خاطر دارم که در درس رسانه های گروهی در دانشگاه اینجانب با تهیه ی تاریخچه روزنامه نگاری ایران در کلاس درس این مطلب را کنفرانس دادم :
و بنابراین قسمتی از این مقاله را برای اولین شمارهی پیام دانش یافتم.
اگر بگویم استان فارسیها اولین روزنامه نگاران فارسی زبان در دنیا و ایران بوده اند چیزی بر گزاف گفته نشده است
چون میرزا محمد صالح شیرازی در دوران پادشاهی محمدشاه قاجار به عنوان نخستین مدیر نشریه فارسی زبان در دنیا و میرزا محمدجعفر ادیب شیرازی نیز به عنوان دستیار (معاون) و یا اولین سردبیر و میرزا اسداله باسمه چی نیز نخستین چاپ کننده که هر سه نفراهل استان فارس وتا سال ۱۲۵۶ هجری قمری به کار روزنامه نگاری اشتغال داشته اند .
میرزا صالح شیرازی فرزند حاج محمد باقر از اهالی کازرون فارس بوده که در سال ۱۲۳۰ هجری قمری، به دستور میرزا عیسی قائم مقام و فرمان عباس میرزا برای تحصیل به اروپا رفت وی از راه تبریز راهی کشور انگلستان شد و به زبانهای انگلیسی و فرانسوی مسلط و در رشته تاریخ، ادبیات ، فنون چاپ و حکاکی به تحصیل پرداخت و چهار سال بعد یعنی سال ۱۲۳۴ه.ق به ایران بازگشت و یک عدد دستگاه چاپ را به ایران آورد و در تبریز به کار انداخت. در اولین اقدام میرزا صالح شیرازی اقدام به نگارش سفرنامه کرد.
سپس اولین روزنامه چاپی را در تهران منتشر کرد. این روزنامه اسم نداشت ولی چون در اروپا به روزنامه نیوز پیپر میگفتند او هم نام روزنامهاش را کاغذ اخبار گذاشت.
این روزنامه با چاپ سنگی و با خط نستعلیق بود. سفرنامه میرزا صالح شیرازی را می توان جزء اولین سفرنامه هایی دانست که طبق اصول علمی و مشاهده عینی نوشته شده و در آگاهی بخشیدن به مردم تاثیر فراوان داشته است.
ماهنامه کاغذ اخبار حدود ۶۹ سال قبل از مشروطیت و در زمان محمد شاه قاجار منتشر شد. میگویند اولین شماره آن در صبح روز دوشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۲۱۶ هجری شمسی برابر با ۲۵ محرم الحرام ۱۲۵۳ هجری قمری با اذن محمد شاه وکوشش میرزا عیسی قائم مقام و مدیریت میرزا محمد صالح شیرازی کازرونی انتشار یافت.
گرچه این ماهنامه حدود۴۰ سال منتشر شد ولی امروزه شماره های محدودی از آن ماهنامه به جای مانده است. طبق کاوشهای انجام شده دو شماره از این ماهنامه در کتابخانه موزه بریتانیا ضبط است. این دو شماره که قطع آن ها به طول ۴۰ سانتیمتر و عرض ۲۴ سانتیمتر در دو صفحه با خط نسخ در تیترها و خط نستعلیق در متنها با چا پ سنگی چاپ شده است. صفحه اول آن به اخبار ممالک شرقیه و صفحه دوم به اخبار ممالک غربیه اختصاص یافته بود. در بالای صفحه اول در وسط علامت شیر و خورشید به قطر۵*۵ سانتیمتر و در زیر آن به اندازه۲ سانتیمتر سمت راست با خط نستعلیق نوشته شده بود. «اخبار شهر ربیع الثانیه ۱۲۵۳» و در سمت چپ باز با همان خط نوشته شده که «به دارالخلافه تهران سمت اطباع یافته» شماره دیگر این نشریه نیز به همان سبک مربوط به اخبار شهر جمادی الاول ۱۲۵۳ می باشد.
با این حال مشخص و معلوم میشود که کاغذ اخبار در هر ماه یک بار منتشر میشده است. از متن اخبار معلوم می شود که این ماهنامه در ماه صفر همان سال نیز انتشار مییافته است. در مجله سخن آمده است که این دو شماره روزنامه به وسیله «چارلزسوندت » یکی از اطباع انگلیس به کشور انگلستان فرستاده شده است و علت ارسال آن نیز خبری است که در یکی از آنها در باره تاجگذاری ملکه ویکتوریا چاپ شده بود.
چارلز سوندت نیز یکی از مأموران سیاسی دولت انگلیس دربار ایران این دو شماره روزنامه را به انگلستان فرستاده است باید از او سپاسگذار باشیم چون امروزه آن دو پنجم روزنامه در کتابخانه موزه بریتانیا موجود و ما میتوانیم درباره آن تحقیق وتفحص کرده وکمک بزرگی به انجام پژوهش در موضوع روزنامه نگاری در ایران شده است.
ادمون دوتامپل در کتاب خود به نام «قاجاریه» زندگانی ناصرالدین شاه چنین مینویسد «در عهد محمد شاه به سال ۱۸۳۷ اولین بار در تهران روزنامهای دولتی انتشار یافت.» و این روزنامه ماهانه بود. تاریخ انتشار شماره اول آن اول ماه مه است. این روزنامه با چاپ سنگی به قطع یک ورق بزرگ از کاغذ خان بالیغ چاپ می شود ولی چاپ آن چندان عالی نبود. روزنامه مزبور نام مخصوص نداشت. فقط در آخر صفحه اول آن نشان دولتی ایران موجود بود. همین روزنامه است که پس از تغییراتی محسوس به صورت روزنامه وقایع اتفاقیه این روزنامه رسمی تهران به درآمد و مجله انجمن آسیائی لندن در جلد پنجم مورخه ۲ فوریه ۱۸۳۹ میلادی برابر ۱۸ ذالقعده ۱۲۵۴ هجری قمری این ۴ سال بعد از جلوس محمدشاه قاجار تحت عنوان
«نمونه جریده فارسی» از نشریهای خبر میدهد که چند سال تحت مدیریت میرزا صالح دایر شده است .
بنابراین کاغذ اخبار همان روزنامه ایست که مجله انجمن آسیایی لندن به آن اشاره کرده است.
این ماهنامه دولتی بوده و اخبار و مطالب آن مربوط به دربار بوده است درباره میرزا محمدصالح شیرازی کازرونی در قسمت اول مقاله شرح داده شد اما میرزا محمدجعفر ادیب شیرازی او که به عنوان معاون مدیر یا سردبیر کاغذ اخبار خدمت میکرد فردی شاعر و ادیب و از بزرگان شهر شیراز بود.
میرزا محمد جعفر ادیب شیرازی مقدماتی را در ایران گذراند و برای تحصیل بیشتر علوم فنون به هندوستان و اروپا رفت. پس از اینکه محمدشاه تصمیم به چاپ روزنامه گرفت به دلیل این که میرزا محمدجعفر با سران حکومتی در ارتباط بود و فردی تحصیل کرده در اروپا بود از شیراز به تهران فراخوانده شد و او را به همکاری با میرزا محمد صالح شیرازی دعوت کرد. پس از حضور در تهران طی حکمی سرپرستی دارالطباعه دربار به او سپرده شد.
میرزا محمد جعفر ادیب شیرازی قصاید و مدیحه سرایی میکرد و آنها را در کاغذ اخبار به چاپ میرساند. ضلع سوم این مثلث میرزا اسداله باسمهچی بود که کلمه باسمه در ترکی یعنی چاپ و باسمهچی یعنی چاپگر یا کارگزار چاپ است.
میرزا اسداله از رجال فرهنگی ایران در دوران محمدشاه بود وی از پیشگامان صنعت چاپ و مطبوعات و اهل یکی از روستاهای شیراز بود که صنعت چاپ را در هندوستان فرا گرفته بود .
میرزا صالح شیرازی با هماهنگی محمدشاه او را به تهران دعوت و در چاپ روزنامه کاغذ اخبار همکاری کرد. بنابراین استان فارسیها مثلث چاپ و انتشار کاغذ اخبار را در سال ۱۲۱۶ هجری شمسی یعنی ۱۸۰ سال پیش به عهده گرفت و ثابت کرد که اهالی استان فارس اهل روزنامه و ترویج فرهنگ هستند. اینک اولین شمارهی فصلنامه «با پیام دانش» در دست شماست. اهالی مطبوعات و قلم در لارستان و جنوب استان فارس شاهد انتشار یک مجله هستند که انتظار دارند دست اندرکاران آن بتوانند بر اساس اهداف تعیین شده کارکنند و جای خالی یک مجله فرهنگی و اجتماعی قوی را در این خطه پرنمایند. بار دیگر انتشار با پیام دانش را به آقای عبدالعزیز خضری صاحب امتیاز و مدیر مسئول و خانم پروانه پدرام سردبیر آن تبریک میگویم .
منابع و مآخذ: ۱- از صبا تا نیما جلد اول نوشته یحیی آرین پور ۲-روزنامه کاوه سال دوم شماره ۵
۳-مجله یادگار سال اول شماره۳
۴-مجله سخن دوره ۱۴ شماره ۷ .
منبع : فصلنامه با پیام دانش اوز
دیدگاه بگذارید
در مورد میرزا عبدالعزیز که در تیتر آمده در متن اطلاعاتی ندیدم اگر در این مورد توضیحات بیشتری داده شود، ممنون می شم.
احسنت بر خانم کمال نژاد واحسنت بر کسانی که بسترساز بالندگی جوانان این مملکتند؛
خدا همواره یارتان باد
گرچه کمى غلو درباره عبدالعزیز شده ودر حقیقت آوانس برادرى است ولى از قلم آقاى احمد خضرى ومطلبشان که ثابت کرده استان فارس در انتشار نشریه پیشگام هستند بسیلر ممنونم
مطلب خوبی بود البته درمجله هم خوانده بودم وتبریک میگم به مدیر وسردبیر مجله که چنین مجله ای عالی منتشر کرده بودند
بعضی کامنتها حکایت از نارضایتی بکاربردن میرزا عبدالعزیزاست که چرا آقای احمد خضری در مقالش بکاربرده اند بنظر من ایرادی نیست میرزا بمعنی نویسنده و کاتب است واستفاده از این کلمه مناسب تیتر انتخاب شده وچیزی معقول میباشد فرضآ آقای احمد خضری نمیتوانست بنویسد از میرزا صالح تا کاتب یا مدیرمسئول مجله عبدالعزیز
ضمن تائید نظریه “اوزى” چرا ما به خاطر مسایل وقت گیر بحث مى کنیم آقاى محترم احمد خضرى یک سیر تاریخى بررسى کرده نوشته از میرزا صالح تا میرزا عبدالعزیز یعنى اولین روزنامه میرزا صالح نوشته وآخرى در اوز عبدالعزیز نوشته ، خیلى هم عنوان منطقى ، درست است
مجله خوبی بود ولی سعی کنید اخبارشهر و منطقه هم در آن گنجانده شود
سردبیر محترم نشریه عصر اوز و دبیر هیأت امنای دانشگاه آزاد اسلامی مرکز اوز سلام علیکم: به تازگی کتابی به دستم رسید که حاکی از گردآوری جلوه های کهن شهرمان اوز بود که مطالعه آن مرا به این فکر انداخت که در دوران گذشته مردمان شهرمان اوز چگونه زندگی می کردند و چه زحماتی در امور زادگاه خویش کشیدند برای بقا و بجا ماندن آن برای نسل های آینده. آثار تاریخی آن مانند کاروانسراها و آب انبارها و اماکن مذهبی همچون مساجد و خانه های قدیمی گلی ولی زیبا و مستحکم با دیوارهای بلند و سرداب ها و طاق ها… ادامه »