تولید ثروت به سبک سوئیسی

 
عکس: مجتبی سرانجام‌پور

سخنرانی رئیس‌جمهور کشور صلح‌دوست اروپا در دانشگاه تهران در آخرین روز سفرش به ایران که تحت‌عنوان «درس‌هایی از مدل اقتصادی سوئیس» انجام شد، رهنمودهایی برای تولید ثروت و توسعه اقتصادی به سبک این کشور ارائه کرد. اهمیت سخنان یوهان اشنایدر امان در بخشی از سخنان خود او بارز بود؛ جایی که تاکید کرد که کشور او ۱۵۰ سال پیش، فقیرترین کشور اروپا بود. تاکید بر نهادهای فراگیر اقتصادی و سیاسی، از مهم‌ترین قسمت‌های سخنرانی رئیس کنفدراسیون سوئیس در صبح یکشنبه بود. به باور او، برای رسیدن به توسعه پایدار اقتصادی، باید متوجه بود که رشد اقتصادی نتیجه فعالیت نهادهای پویا است. به تعریف او، نهادهای فراگیر، سازمان‌هایی هستند که نوآوری، سرمایه‌گذاری شرکت‌های خصوصی، بهره بردن عمده شهروندان از استعدادهای خود و مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی را تشویق می‌کنند. او همچنین نهادهای تکثرگرا را کلید وجود نهادهای اقتصادی پایدار دانست. رئیس‌جمهور سوئیس در بخشی دیگر از صحبت‌های خود، بر اهمیت نظام مدارس، دانشگاه‌ها، پژوهش و حمایت از نوآوری تاکید کرد؛ اما مهم‌ترین بخش سخنرانی او، جمع‌بندی عوامل بنیادین موفقیت سوئیس بود که این‌گونه فهرست شد: قوانین مناسب کار، مشارکت اجتماعی و سرمایه‌گذاری در نظام آموزشی.

 

گروه بازار پول: رئیس‌جمهوری سوئیس گرچه در سخنرانی صبح یکشنبه خود در دانشگاه تهران بر دشوار بودن تقلید از مدل اقتصادی این کشور تاکید کرد، سه راهکار درازمدت را که می‌توانند برای هر کشوری مفید واقع شوند، ارائه کرد. یوهان اشنایدر آمان که در واقع ریاست شورای فدرال سوئیس را بر عهده دارد روز گذشته در سالن علامه امینی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران سخنرانی‌ای با عنوان «درس‌هایی از مدل اقتصادی سوئیس» ارائه کرد که با استقبال دانشجویان روبه‌رو شد. اشنایدر در ابتدا با اشاره به عدم اطمینان اقتصادی در جهان، به لزوم متنوع شدن اقتصادها پرداخت. رئیس‌جمهوری سوئیس با اشاره به اینکه ۷۶ درصد اقتصاد سوئیس مربوط به بخش خدمات است، گفت کشورهایی که نرخ تخصص خدمات پایینی دارند، نسبت به شوک اقتصادی ضعیف هستند. دیگر عاملی که او برای قدرت اقتصاد سوئیس عنوان کرد، توانایی کشور او در انتقال و نگهداری پول‌های خارجی بود. او که در بخشی از صحبت‌هایش شرایط خوب اقتصادی کشورش را با آمار و ارقام بیان کرده بود، همچنین گفت که واحد پولی این کشور یعنی فرانک از نیرومندترین ارزهای جهان است و این در حالی است که حجم بانک مرکزی این کشور نسبتا کوچک است.

در اهمیت نهادهای فراگیر

رئیس‌جمهوری سوئیس با اشاره به ساختار سیاسی سوئیس که در آن نهادهای مختلف از اهمیت بالایی برخوردارند، گفت:

در نظام تصمیم‌گیری سوئیس به نظرهای بومی، منطقه‌ای و ملی اولویت بالایی داده می‌شود. اشنایدر افزود:

اگرچه فرآیند تصمیم‌گیری در سوئیس در برخی موارد هزینه‌بر و زمانبر است، اما این مسائل ثبات و انعطاف دموکراسی ما را تضمین می‌کنند. در اینجا بود که اثر تنوع اقتصادی همزمان با فدرالیسم در موفقیت سوئیس در دهه‌های گذشته مورد تاکید قرار گرفت. او افزود: «برای رسیدن به توسعه درازمدت اقتصادی، رشد اقتصادی باید نتیجه نهادهای پویا در نظر گرفته شود. اثبات شده کشورهای دارای نهادهای متعدد اقتصادی و سیاسی از نظر تولید ثروت تفاوتی با کشورهای دارای نهادهای فراگیر ندارند. نهادهای فراگیر، سازمان‌هایی هستند که نوآوری و سرمایه گذاری شرکت‌های خصوصی را تشویق می‌کنند. همچنین نهادهایی هستند که عمده شهروندان را به بهره بردن از استعدادهای خود و مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی ترغیب می‌کنند. سیاست داخلی در این فرآیند اهمیت دارد و حضور نهادهای تکثرگرا، کلید وجود نهادهای اقتصادی پایدار و فراگیر است.

لزوم کمک سیاسی

او ادامه داد:

«سوئیس نمونه کشوری با نهادهای دموکراتیک و تکثرگرا است.

در مورد نهادها باید متوجه ریشه‌های ثبات سیاسی یعنی کارآمدی دولت‌ها و کیفیت خدمات عمومی بود. دولت باید سیاست‌هایی را اجرایی کند که توسعه بخش خصوصی و مفهوم نهادها را ارتقا دهد. کنترل فساد‌، حقوق مالکیت و سادگی کسب‌و‌کار از جمله مهم‌ترین شاخص‌هایی هستند که نظام اقتصادی سوئیس را توسعه داده‌اند. این مدل اقتصادی بدون همکاری ویژه دانشگاه‌ها، نظام آموزشی و تمایل ما به مشارکت در پژوهش‌ها و نوآوری بین‌المللی ناقص می‌ماند.» او با اشاره به نام چند موسسه آکادمیک سوئیس گفت:

«دانشگاه‌های ما به نتایجی رسیده‌اند که در جهان مورد احترام هستند و توانسته‌اند تاثیر قابل‌توجهی در توسعه و موفقیت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این کشور داشته باشند. جریان آزاد متخصصان در این نظام مهم است و نظام آموزش سوئیس از متخصصان با توانایی بالا استفاده می‌کند. البته که نهادهای باکیفیت، آموزش خوب و دموکراسی کارآمد هرگز نمی‌توانند اقتصاد بازار را برای همیشه از وقوع بحران دور کنند، اما می‌توانند قدرت تطبیق جامعه با این بحران‌ها را افزایش دهند.»

از پژوهش تا نوآوری

رئیس‌جمهوری سوئیس سپس به وضعیت سوئیس در دوره بحران و کاهش عمدی ارزش فرانک برای پایین نگه داشتن ارزش یورو و همچنین بحران بانکی و مالی پرداخت. او با اشاره به برخی از چالش‌های متعدد پیش روی اقتصاد جهان و سوئیس در دوره رکود، سلامت اقتصاد سوئیس را عامل عبور این کشور از بحران دانست. اشنایدر معتقد است که سوئیس سیاست‌های تحقیقی و آموزشی خود را بر پایه‌های درستی بنیان کرده و همین امر بوده که تشخیص مسیر درست را ممکن کرده است.اشنایدر گفت: «من به آنچه در سوئیس به‌دست آورده‌ایم، افتخار می‌کنم اما ایران مسیر خاص خود را پی خواهد گرفت و باید همین کار را بکند. آنچه من در دو روز گذشته دیده‌ام و افرادی که با آنها صحبت کرده‌ام، من را نسبت به نتایج این سفر خوش‌بین کرده‌اند و من ارادتمندانه، بهترین‌ها را برای آینده این کشور و مردم الهام بخشش آرزومندم.»

جمع بندی رئیس جمهور

اما شاید مهم‌ترین بخش از سخنرانی یوهان اشنایدر آمان، جمع‌بندی‌ای بود که سه عامل موفقیت اقتصادی سوئیس را برمی‌شمرد:

«ما سه عامل را با یکدیگر ترکیب می‌کنیم. ما قانون کار لیبرال را با آنچه مشارکت اجتماعی خوانده می‌شود ترکیب می‌کنیم و نظامی بسیار نزدیک به بازار و بخش‌های مختلف کسب‌و‌کار ایجاد می‌کنیم. بعد این دو مقوله را با بهترین نظام پژوهش و نوآوری جهان ترکیب می‌کنیم.»

یکی از جالب توجه‌ترین اشارات او نیز در همین بخش گفته شد: «۱۵۰ سال پیش، ما فقیرترین کشور اروپا بودیم، اما حالا وضعیت کاملا متفاوت است

و ما بیشترین سرمایه‌گذاری را در نظام مدارس، تحقیقات و نوآوری انجام می‌دهیم. ما در اینجا مذاکرات خوبی داشته‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که دو کشور فلسفه و برنامه‌های مشابهی دارند.»روند توسعه سوئیس ترکیب این سه عامل را در دهه‌های گذشته و یاری عوامل دیگر را در دهه‌های قبل از آن به وضوح نشان می‌دهد. سوئیس که پس از جنگ داخلی حدودا یک ماهه، در سپتامبر سال ۱۸۴۸ قانونی اساسی فدرالی متاثر از قوانین آمریکا و انقلاب فرانسه را به تصویب رساند، از سال ۱۸۴۷ تا ۱۹۱۴ به‌شدت به توسعه خطوط راه آهن خود پرداخت و بعد شاهد رونق ساعت‌سازی شد. صنعتی شدن سوئیس در بخش‌های دیگر ادامه پیدا کرد و بانکداری که از نیمه‌های قرن نوزدهم بخش مهمی از اقتصاد این کشور شده بود در قرن بیستم نماد این صنعت در جهان شد.

از میانه‌های قرن نوزدهم، صنعت گردشگری نیز رو به رشد گذاشته بود. این روندها سوئیس را آرام‌آرام تبدیل به یکی از بهترین اقتصادهای جهان کرد تا در نهایت بی‌طرفی سیاسی این کشور در جامعه بین‌الملل، تضمین‌کننده حفظ دستاوردهای گذشته و آورده‌های تازه شود.

حاشیه‌‌های یک سخنرانی

دانشجویانی که صبح یکشنبه برای شنیدن سخنرانی رئیس‌جمهوری سوئیس گرد هم آمده بودند، بیش از مقامات، برای امضای تفاهم‌نامه‌های دانشگاهی دست زدند. با اینکه در پایان سخنرانی یوهان اشنایدر آمان دانشجویان و حضار دیگر او را به شدت تشویق کردند، هنگام امضای سه تفاهم‌نامه دانشگاهی میان ایران و سوئیس، زمان و هیجان تشویق‌ها آشکارا بیشتر بود.

در حاشیه سخنرانی رئیس‌جمهوری سوئیس که با حضور محمد فرهادی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری انجام شد، تفاهم‌نامه‌هایی بین دانشگاه تهران و دانشگاه زوریخ، بین دانشگاه تهران با دانشگاه BTH و میان دانشگاه علوم پزشکی تهران و موسسه تکنولوژی لوزان امضا شد.

پس از پایان سخنرانی، تنها فرصت پرسیدن یک سوال از سوی یکی از دانشگاهیان فراهم شد که پرسش او مبنی بر چگونگی حرکت سوئیس به سمت سوسیالیسم با تعجب رئیس‌جمهوری این کشور همراه شد. او در جواب گفت که وقتی فرد لیبرالی مانند من از مشارکت اجتماعی می‌گوید، منظور این نیست که سوئیس به آن سو حرکت می‌کند.

عبارت رئیس‌جمهوری برای یوهان اشنایدر آمان چندان دقیق نیست. او رئیس کنفدراسیون است، رئیس شورای فدرال سوئیس که ۷ عضو دارد و توسط مجمع فدرال برای تنها یک سال انتخاب می‌شود.

اشنایدر سیاستمدار و سرمایه دار ۶۴ ساله سوئیسی است که در حزب آزاد دموکراتیک عضویت دارد.

رئیس کنفدراسیون سوئیس توسط رئیس دانشگاه تهران و وزیر امور تحقیقات و فناوری مورد تقدیر قرار گرفت و تابلویی از لوگوی دانشگاه تهران و کتابی از مشاهیر ایرانی به رسم یادبود به وی تقدیم شد.