عبدالله کمالی*: نخستین گام در راه آموزش و پرورش نوین در اوز سال ۱۳۰۷ شمسی برداشته شد. هر چند عده ای از نیک اندیشان و فرهنگ دوستان در سال ۱۲۸۵ مقارن جشن مشروطیت می خواستند یک باب دبستان پسرانه در اوز تاسیس نمایند که با مخالفت عده ای از روحانیون وقت مواجه شدند. راجع به درس های که قرار بود، در دبستان تدریس شود که شامل فارسی، آیات، تاریخ، جغرافیا، موسیقی و ورزش بود. توضیحاتی داده شد مخالفین با تردید به مسئله نگاه می کردند، می ترسیدند که این گونه دروس باعث انحراف افکار دانش آموزان گردد.ناگزید گردیدند وسایلی که جهت تاسیس آموزشگاه با خود آورده بودند به بندرعباس منتقل نمایند، در بندرعباس با حضور تعدادی از فرهنگ دوستان انجمنی به نام جاوید تشکیل و به تاسیس یک باب دبستان پسرانه همت گماشتند. برای ستایش از همشهریانی که در انجمن جاوید فعالانه شرکت داشتند.

 اسامی آن بزرگان زینت این مقاله می شود: مرحوم حاج میر شمس الدین اوزی، مرحوم حاج محمدشریف ملک التجار، مرحوم حاج میرمحمد (ارفعی)، مرحوم حاج سید سلیمان کاملی برای تجلیل از همشهریانی که مدیریت و آموزگاری دبستان جاوید را طی سال ها به عهده گرفتند. و سنگ اولیه فرهنگ و تعلیم و تربیت در بندرعباس نهادند ذیلا به ذکر اسامی آنان مبادرت می شود: ۱-مرحوم سید عبداله قاری، مرحوم محمداسماعیل اوزی، مرحوم عبداله مولوی، مرحوم محمدشریف محمودپور و مرحوم عبدالرحیم انصاری مدرسه جاوید بعد از ۳۰ سال یعنی در سال ۱۳۰۷ به دولت واگذار گردید. در خود اوز هم در سال ۱۳۰۷ یک باب دبستان دولتی پسرانه که بعدا به نام دبستان بدری نامگذاری گردید‏‏ ‏تاسیس این دبستان بیست نهمین دبستان در سطح دبستان پیشگام تر بوده است.

در اینجا بی مناسبت نیست یادی هم از پدری شایسته یعنی مرحوم رئیس محمد زرنگار که در عصر بی خبری که ایران را فرا گرفته بود، تصمیم گرفت فرزندانشان به تحصیلات عالیه برساند. چون در این دنیا افرادی هستند که حاضرند زندگیشان فدای هدفی که دارند نمایند. مرحوم زرنگار از جمله چنین افرادی بود که به خوبی دریافت که هر چند روز همان روز است اما روزگار روزگار دیگری است. ماندن در اوز برای فرزندانشان خوشبختی در پی ندارد. بنابراین بچه هایش به بال و پر گرفت، تقریبا با دست خالی در عصر روشنگری در هندوستان و عصر بی خبری در ایران راهی هندوستان شد. در بمبئی آستین ها را بالا زد در گوشه ای از خیابان بساط چای فراهم، با فروش چای هزینه تحصیل فرزندانش فراهم نمود. و فرزندان آن مرحوم هم الحق و النصاف قدر زحمات پدر را دانستند. بعد ار فارغ التحصیل شدن به وطن برگشتند.آنان اولین دانش آموختگان اوزی بودند، که توانستند به تحصیلات عالیه دست یابند. مرحومان دکتر محمدشریف زرنگار، دکتر علی زرنگار که مدت ها در لار مسئول مداوای مردم بودند. پس با انتقال به آبادان و به سمت ریاست بیمارستان شرکت نفت منصوب گردید.

مرحوم عبداله زرنگار ابتدا رئیس بانک ملی تازه تاسیس لارستان شد. بعدا با انتقال به تهران از صاحب منصبان بانک مرکزی گردید و به کار خود ادامه داد.

مرحوم کاظم زرنگار سال های سال سردبیری روزنامه کیهان انگلیسی به عهده داشت. یکی دیگر از خانواده های اوزی که فرزندانش جهت ادامه تحصیل ابتدا به هندوستان ‏ سپس به اروپا اعزام داشت، مرحوم محمدشریف قطبی معروف به قطبا و ملقب به خان بهادر که ابتدا در بحرین زندگی می کرد، سپس به بندرعباس مهاجرت نمود. آقایان عبدالعزیز قطب دادستان خوزستان و محمد امین قطب دادستان تهران، قبل از انقلاب  اسلامی فرزندان مرحوم قطب بودند- روانش شاد باد.

 سال ۱۳۱۱ شادروان حاج عبداله بدری که مردی نیکوکار و فرهنگ دوست بود یک باب عمارت زیبا و باشکوه به اداره فرهنگ اهدا نمود. حسن کار این مرد نیکوکار و فرهنگ دوست در این بود، که در آن زمان افراد خیر کار خیرشان فقط در احداث مساجد و آب انبار می دانستند. مرحوم بدری به افراد خیر فهماند که کار خیر تنها در احداث مساجد و آب انبار نیست، و با احداث دبستان قدم اول برداشت. هرچند قدم دوم را مردم دیر برداشتند. امروزه می بینیم ۹۰ درصد از مدارس منطقه اوز افراد خیر احداث نموده اند بااجباری شدن تحصیلات ابتدایی در زمان پهلوی اول باعث ازدیاد دانش آموزان گردید. کمبود معلم بومی و عاجز بودن دولت در اداره ۳۰ تا ۴۰ مدرسه با خزانه خالی خود باعث کندی کار شده بود. هر چند در اوز افرادی با سواد بودند که بدون هیچ گونه چشم داشتی، برای این که مدرسه به تعطیلی کشید نشود حاضر بودند افتخاری تدریس نمایند.

 آموزگار بومی که در آن سال ها استخدام شده بود، مرحوم عبدالرشید فانی بود. که آن هم بعد از چندی استعفا و از کار کناره گرفت. در آغاز نظام آموزش و پرورش نوین اکثر آموزگاران از مرکز به مراکز استان ها و شهرستان اعزام می شدند. بنابراین اصل ابتدا  تامین کمبود معلم جهت مراکز استانها و شهرستان ها مهم بود و در صورت بودن جای خالی به شهرهایی مانند اوز توجه می نمودند.

سال ۱۳۱۴ مجلس شورای ملی در اقدام شایسته ای با تصویب قانونی به دولت اجازه داد، در مراکز استان ها و شهرستان های مهم  دانشسرای مقدماتی پسرانه و دختران جهت تربیت معلم دائر نماید. متاسفانه ورود به دانشسرا مستلزم گذراندن سه سال دبیرستان که در آن زمان سیکل اول می گفتند بود.

 لارستان که هیچ، حتی خیلی از شهرستان ها ی مهم فارس فاقد دبیرستان بود، چه برسد به اوز سال ها طول کشید، تا ابتدا لار و سپس اوز دارای دبیرستان گردید. لذا نه تنها اوز بلکه خود لار در انتظار اعزام آموزگار از مرکز بودند. از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۲۹ که نمایندگی فرهنگ اوز افتتاح گردید، دبستان اوز منحصر به مدرسه بدری بود. بعضی سال ها یک نفر و بعضی سال ها ۲ تا ۴ نفر معلم به اوز اعزام می داشتند. اولین فارغ التحصیل دانشسرای مقدماتی شیراز که به اوز اعزام گردید، مرحوم غلامحسین تیمناک بود، که در سال ۱۳۱۸ با خانواده در میان تعجب اهالی همراه با تعدادی گوسفند وارد اوز شدند، از آنجایی که مادر مرحوم تیمناک از عشایر بود، پرورش و نگهداری از گوسفندان به عهده مادر تیمناک بود.

مرحوم تیمناک که بعد از ۵ سال خدمت در اوز به شیراز منتقل گردید دبستان بدری کماکان به صورت مختلط پسر و دختر اداره می شد. سال ۱۳۲۵ شمسی با شکست آلمان جنگ دوم جهانی خاتمه پیدا کرد. در این جنگ جهانی ۵۲ میلیون و ۴۸۰ هزار نظامی و غیرنظامی کشته شدند. نیروهای اشغالگر به تدریج خاک ایران بدون دادن غرامت با پشت سر گذاشتن خرابی هائی که به بار آورده بودند ترک کردند. با افتتاح دانشسراهای مقدماتی پسرانه و دخترانه و فارغ التحصیل شدن معلمین به تدریج به شهرستان های فارس اعزام سال ۱۳۲۷ آقای پیمان و خانمش که هر دو فارغ التحصیل دانشسرای مقدماتی شیراز بودند وارد اوز شدند.

خانم پیمان اولین بانویی بود که جهت تدریس وارد اوز شده بود. با آمدن نامبرده دبستان مستقل دخترانه در خانه فردی به نام گرگین افتتاح گردید. و دبستان بدری منحصرا دبستان پسرانه گردید. مهم ترین واقعه ای که در سال ۱۳۲۸ در جریان انتخابات شانزدهمین دوره مجلس شورای ملی اتفاق افتاد کشته شدن شادروان ها فریدی، دانش، سلمانپور و امیدوار در لار بود. این واقعه در زمان نخست وزیری زرم آرا اتفاق افتاد. ایشان ماموریت داشت قضیه نفت را به نفع امپریالیسم انگلستان فیصله دهد.

در استصیاح وزیر دادگستری کابینه رزم آرا در مجلس شورای ملی قضیه لار مطرح گردید، که نظامیان در لباس شخصی در قتل دخالت داشتند. و این می رساند که رزم آرا سعی داشت طرفداران خویش به نمایندگی مجلس انتخاب نماید تا بتواند در آینده حکومت پهلوی دوم سرنگون سازد. با کشته شدن افراد نام برده روابط اوز و لار به تیرگی گرایید و برای مدتی بین لار و اوز ارتباط قطع شد. نمایندگی فرهنگ اوز برای مدتی زیر نظر اداره کل فرهنگ فارس اداره شد، و حالت استقلال یافت. و مرحوم غلامحسین تیمناک به سمت اولین نماینده فرهنگ آن روز آموزش و پرورش امروز منصوب شد. در همین سال ۱۳۲۹ ساختمان دبیرستان که توسط مرحوم هوشیار که از افراد خیر و فرهنگ دوست بود احداث و به اداره فرهنگ تحویل و با موافقت اداره کل فرهنگ فارس به نام دبیرستان هوشیار افتتاح گردید.

دبیرستان هوشیار توسط فارغ التحصیلان دانشسرای مقدماتی اداره می شد آقایان محمدامین کمالی، احمد زارع، مهدی زارع، محمد بحرانی ریاست و تدریس به عهده گرفتند. از آنجائی که با افتتاح دبیرستان هوشیار جهت شهر و روستاها با کمبود معلم مواجه شدند با کوشش آقای تیمناک و موافقت اداره فرهنگ فارس ده نفر معلم با مدرک ششم ابتدائی بعنوان کمک آموزگار و ۵ نفر بعنوان خدمتگزار استخدام و مدارک آنان جهت ردیف بودجه به شیراز ارسال دادند. افراد محلی که در سال ۱۳۲۹ رسما به استخدام وزارت فرهنگ درآمدند و در شهر و روستای خویش مشغول شدند. عبارت از آقایان محمدسعید صمدی، صدیق پیرزاد، عبداله رجایی، خانم معصومه خورده فروش همسر مرحوم تیمناک، ایزد نگهدار، دانیالی، ابراهیم تیمناک، سید احمد حسینی و کمال کامیاب و آقایان مرحومان حسین واحدی، محمد خنجی و غلام فیروز بخت و سید یوسف هاشمی استخدام و مشغول کار شدند.

مرحوم تیمناک با مدیریت و پشتکار نسبت به گسترش مدارس خصوصا در مناطق خنج، فیشور و بیدشهر اقدام نمود. وی مردی باسواد و منورالفکر بود روانش شاد.

آموزش و پرورش اوز همیشه مدیون زحمات آن مرحوم است. این مقاله را به یاد مرد فرهنگ دوست آقای محمدسعید صمدی که سال های زیادی بار نمایندگی فرهنگ اوز بر دوش او بود به پایان می بریم. صمدی به توسعه فرهنگ و تاسیس دبستان جدید علاقه بسیار نشان می داد در دوران خدمت او تعداد دبستان ها مخصوصا در روستا افزایش یافت. صمدی تا زمان بازنشستگی گرچه نماینده آموزش و پرورش نبود، اما بار عمده نمایندگی بر عهده داشت. و سهم بزرگی در استقلال آموزش و پرورش بردوش صمدی بود.

۱-محمدامین کمالی فرزند مرحوم رئیس عبدالرحیم کمالی چون خانواده اش ساکن شیراز بودند. این شانس را داشت که وارد دبیرستان و دانشسرا شدند و بعد از فارغ التحصیلی جهت خدمت زادگاهش انتخاب همشهریانی که سال ۲۹ به بعد در دبیرستان هوشیار مشغول تحصیل بودند. حتما با چهره ایشان آشنا هستند. کمالی مدیریت و نظافت و تدریس دبیرستان هوشیار به عهده داشتند و بعد از انتقال مرحوم تیمناک مدتی نماینده فرهنگ اوز به عهده داشتند. جهت ادامه تحصیلات به تهران عزیمت و پس از اخذ لیسانس جهت ادامه خدمت به بندرعباس عزیمت و سال ها مدیریت دبیرستان به عهده داشتند و آخرین سمت ایشان معاون آموزشی اداره کل آموزش و پرورش هرمزگان بوده و در همین سمت بازنشسته شده و در حال حاضر در شیراز دوره بازنشستگی را سپری می کند.

۲-صدیق پیرزاد سال ۱۳۲۹ استخدام و از آنجائی که استعداد و علاقه به ادامه تحصیل  داشت، ضمن تدریس در مدارس توانستند مدرک دیپلم اخذ و سپس وارد دانشگاه شده تا مقطع لیسانس ادامه داد. و بعد از فارغ التحصیلی دوباره به زادگاهش مراجعه و سپس به استان هرمزگان منتقل و مدتی ریاست آموزش و پرورش شهرستان قشم به عهده داشت. با منطقه ای شدن آموزش و پرورش جهت خدمت مجددا به اوز برگشت و ریاست آموزش و پرورش منطقه ای به عهده گرفت. پیرزاد بعد از سی سال خدمت در مقاطع مختلف بازنشسته شد. و در حال حاضر دوره بازنشستگی را در اوز سپری می نمایند و با وجودی که بازنشسته هستند همانند دوره جوانی خستگی ناپذیر در کارهای عام المنفعه و اجتماعی مشارکت فعالی دارند. و گره گشای خیلی از کارهای مردم هستند.

۳-عبداله رجائی سال ۱۳۲۹ با مدرک ششم ابتدای استخدام و با پشتکاری که داشتند تا مدرک فوق دیپلم ادامه تحصیل داده و سال ها ریاست دبیرستان بهروزیان عهده بود. و در همین سمت بازنشسته و در حال حاضر دوره بازنسشتگی را در اوز سپری می نماید.

*: شادروان کمالی از فرهنگیان پیش کسوت اوز که چندی قبل به رحمت ایزدی پیوست

منبع عصر اوز