مدرس مدرسه امام شافعی(رض) اوز:سوگند شیطان درایجاد فساد و به بیراهه بردن انسان

مدرس مدرسه امام شافعی(رض) اوز:سوگند شیطان درایجاد فساد و به بیراهه بردن انسان

نوح رافعی*: بررسی تقابل مابین انسان و شیاطین در طول تاریخ، حاوی نکته‌هایی است که انسان می‌تواند بافهم آن‌ها، دشمن دیرینه‌ی خویش را بهتر شناخته و دام‌های پهن‌شده در قلمرو شیطان را نیز شناسایی کند. اگر انسان نتواند با توطئه‌ها و وسوسه‌های او به مقابله برخیزد، تمام صحنه‌های زندگی انسان می‌تواند قلمرو شیطان باشد.

لذا در این مطلب، تلاش کرده‌ایم تا با آشکار ساختن روش‌های شیطان در فریب انسان، آگاهی و دانش موردنیاز در مواجهه با او را گسترش دهیم و از کارایی وسوسه‌هایش بکاهیم. برای شناخت روش‌های شیطان به قرآن مراجعه نموده و از لابه‌لای فرموده‌های خداوند متعال به این مهم پرداخته‌ایم. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که شیطان به معنی واقعی کلمه، شناخت درستی از انسان و ویژگی‌های او دارد و نقطه‌ضعف‌های او را به‌خوبی می‌شناسد؛ او شیوه‌های مختلفی را به کار می‌گیرد که برخی عمومی‌تر و برخی مختص به تعداد محدودتری است.

ستیز و نبرد مابین انسان و شیاطین را آغازی است؛ سرباززدن او از سجده‌ی آدم به بهانه‌ی برتر بودن در خلقت، نتیجه‌ای جز رانده شدن او از درگاه خداوند نداشت. آتش کینه و انتقام که سراسر وجود او را درنوردیده بود، او را واداشت تا سوگند یاد کند که آدم و نسل او را به بیراهه دعوت نماید. ایجاد فساد و تباهی در آدم و فرزندانش یگانه مأموریت ابلیس و سربازان اوست. شیاطین انس و جن دائم در تلاش‌اند تا روزنه‌ای در وجود انسان خاکی یافته و او را گام‌به‌گام به‌سوی پرتگاه هلاکت و فلاکت سوق دهند. شیطان که همچون نامش سرشار از دشمنی، کینه‌ورزی، شرارت، انحراف از حق و سرکشی از فرمان الهی است، بر آن است تا چون خون در رگ‌های آدمی به جریان درآید و سینه‌ها را با وسوسه‌های خویش، مکانی برای تاخت‌وتاز آرزوهای پلید خود گرداند.

شیطان که انسان را به‌خوبی می‌شناسد و خلقت او را به نظاره نشسته و به کمال رسیدنش را مشاهده کرده است؛ از هر راهی جهت نیل به اهداف شوم خویش بهره می‌برد. هزاره‌ها سپری‌شده؛ اما او و سربازانش بی‌وقفه در مسیر فریب انسان تاخته‌اند و خواهند تاخت. حربه‌های شیطان فراوان‌اند و او تاکتیک‌های متفاوتی را به کار می‌برد و برای هر شکاری، دامی متفاوت می‌گستراند.

انسان با شناخت حربه‌های او و روش‌هایی که آن‌ها را به کار می‌برد می‌تواند در مصون نگه‌داشتن خویش از تیرهای به سم آغشته‌ی شیطان سپری پولادین بسازد. ما با تکیه‌بر آیات نورانی و هدایت بخش قرآن کریم می‌کوشیم تا پرده از دام‌های او برداشته و تعدادی از آن‌ها را علنی سازیم. به امید آنکه از تعداد شکارهای این صیاد سرکش کاسته شده و با شناخت بیشتر از او، در رزم با او به اسارت درنیاییم.

مواردی که شیطان از آن، جهت فریب انسان استفاده می‌کند فراوان است؛ که اینک تعدادی از آن‌ها را برشمرده و توضیح می‌دهیم.

دور کردن انسان از آیات خدا:

شیطان جهت فریب انسان ابتدا باید او را از آیات خداوند دور سازد، چراکه اگر آیات خداوند در وجود کسی ریشه دواند، آنگاه تسلط شیطان بر او ممکن نیست. ولی چنانچه کسی خود را از آیات خداوند دور سازد و از آن بی‌بهره بماند، به‌راحتی اسیر شیطان شده و شیطان گمراه کردن او را در دستور کار خویش قرار می‌دهد و به‌راحتی نیز گمراه خواهد شد. آیه‌ی *وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِی آتَیْنَاهُ آیَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ.* (ای پیغمبر!) برای آنان بخوان خبر آن کسی را که به او (علم و آگاهی از) آیات خود را دادیم (و او را از احکام کتاب آسمانی پیغمبر روزگار خود مطّلع ساختیم) امّا او از (دستور) آن‌ها بیرون رفت (و بدان‌ها توجّه نکرد) و شیطان بر او دست‌یافت و از زمره گمراهان گردید.‏) (سوره اعراف آیه ۱۷۵) این موضوع را بیان نموده است.

سرگرم کردن انسان به آرزوهای دور و دراز و وعده‌های پوچ و دروغین:

شیطان در تلاش است تا با وابستگی هرچه بیشتر انسان به دنیای زودگذر، او را به آرزوهای فراوان و بعضاً دور از دسترس مشغول سازد. این موضوع به‌صراحت درچند جای قرآن آمده است. در آیه‌ی یَعِدُهُمْ وَیُمَنِّیهِمْ ۖ وَمَا یَعِدُهُمُ الشَّیْطَانُ إِلَّا غُرُورًا (‏اهریمن بدانان وعده‌ها می‌دهد و به آرزوها سرگرم می‌کند و اهریمن جز وعده‌های فریبکارانه بدیشان نمی‌دهد.‏) (سوره نساء آیه ۱۲۰) خداوند پرده از این موضوع برداشته و خاطرنشان می‌کند که وعده‌های شیطان و آرزوهایی که انسان را به آن فرامی‌خواند سرابی است تا عمر محدود او را در مسیر تباهی قرار دهد و او نتواند به اهداف حقیقی خویش بپردازد. تقویت زیاده‌طلبی در انسان او را به ناشکری در مقابل داشته‌های فعلی خویش و تلاش‌های ناروا جهت دست‌یابی به نداشته ها می‌کشاند.

تبلیغات فاسد:

ازجمله مواردی که در انحراف انسان نقش مهمی دارد، تبلیغات است. زمانی که مساله ای به دفعات برای انسان بازگو شود احتمال پذیرش او افزایش پیدا می‌کند. جنگ رسانه‌ای و تهاجم فرهنگی همه‌جانبه، تأثیر زیادی بر عملکرد انسان خواهد گذاشت؛ و اگر او خود را به سلاح دانش و تقوی مجهز نکرده باشد احتمال فریب خوردن برای او بسیار است. تبلیغات به‌اندازه‌ای تأثیرگذار است که می‌تواند در میان خانواده و اموال انسان نفوذ کند. نفوذ اموال حرام به مخارج خانواده و تزریق عقاید ناسالم در ذهن فرزندان و شکار آن‌ها زمینه، جهت شراکت او در خانواده را فراهم می‌کند به‌گونه‌ای که او نیز سهمی در آن دارد. خداوند درآیه‌ی وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِکَ وَأَجْلِبْ عَلَیْهِمْ بِخَیْلِکَ وَرَجِلِکَ وَشَارِکْهُمْ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ وَعِدْهُمْ ۚ وَمَا یَعِدُهُمُ الشَّیْطَانُ إِلَّا غُرُورًا (و بترسان و خوار گردان با ندای (دعوت به معصیت و وسوسه) خود هرکسی از ایشان را که توانستی و لشکر سواره و پیاده خود را بر سرشان بشوران و بتازان (و همه تلاش خویش را برای شکست دادن و گول زدن ایشان به‌کارگیر) و در اموال آنان (با تشویق و تحریک‌شان برای کسب آن از حرام و صرف آن در حرام) و در اولاد ایشان (با گول زدن اولیاء و رهنمود فرزندانشان به کفر و فساد در پرتو تربیت نادرست‌شان) شرکت جوی و آنان را (به نبودن حساب‌وکتاب و بهشت و دوزخ، یا به شفاعت خدایان و بتان و بزرگواری خاندان و غیره) وعده بده (و بفریب) و وعده شیطان به مردمان جز نیرنگ و گول نیست.‏) (سوره اسراء آیه ۶۴) به این موضوع اشاره دارد.

نسیان و فراموشی:

از دیگر حربه‌های شیطان در راه گمراه ساختن انسان آن است که با مشغول کردن او به امور پیش‌پاافتاده، او را از مأموریت‌های مهم و مسائل کلان دور سازد و او را دچار فراموشی کند. این موضوع چندین بار در قرآن بدان اشاره‌شده است که نشان از اهمیت آن دارد. هرگاه اولویت‌ها جابجا شود، تبعات منفی آن بر زندگی شخصی و اجتماعی انسان سایه می‌افکند و زمینه را جهت فساد فراهم می‌سازد. فراموشی جزء لاینفک وجود بشر است، اما باید دانست که شیطان با درک این موضوع آن را کمین‌گاه خویش ساخته است لذا ضمن درک اهمیت این موضوع، باید کوشید تا با شیوه‌های مختلف از شدت آن کاست وبه محض یادآوری، درصدد جبران آن برآمد. خداوند درآیه‌ی وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ فَلاَ تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ (و هرگاه شیطان تو را دچار فراموشی کرد، پس بعد از متوجه شدن، با گروه ستمکاران منشین) (سوره انعام آیه ۶۸) به این موضوع اشاره دارد.

علنی ساختن زشتی‌ها و ترویج بی‌حیایی:

از اهداف مهم و شوم شیطان ترویج فرهنگ بی‌توجهی به ناهنجاری‌ها و زشتی‌های موجود در جامعه و تلاش در جهت نمایان ساختن و گسترش آن است. بدیهی است که گسترش یک عمل ناپسند در یک جامعه، از شدت زشتی آن می‌کاهد و انسان‌ها را جهت ارتکاب آن ترغیب می‌کند؛ چراکه هزینه‌ی آن پایین آمده است. انسان به ذات خویش ممکن است دچار خطا و گناه گردد؛ اما پوشاندن آن و عدم تجاهر از تأثیر آن می‌کاهد و اولین قدم در راه جبران آن است؛ اما شیطان می‌کوشد تا گناهان، علنی گردند و زشتی‌های زندگی انسان سر برآورده و به بقیه سرایت کند. این عمل ناپسند علاوه بر مشکلات سابق ازلحاظ روحی بر انجام دهنده‌ی آن نیز تأثیر منفی می‌گذارد و امکان توفیق توبه را کاهش می‌دهد. خداوند درآیه‌ی یَا بَنِی آدَمَ لَا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّهِ یَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوْآتِهِمَا ۗ إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ ۗ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاءَ لِلَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ (‏ای فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد، همان‌گونه که پدر و مادرتان را ( فریفت و) از بهشت بیرون‌شان کرد و لباس‌شان را از (تن) ایشان بیرون ساخت تا عورات‌شان را بدیشان نشان دهد. شیطان و همدستانش شما را می‌بینند، درصورتی‌که شما آن‌ها را نمی‌بینید (لذا از راه‌های گوناگون و به شیوه‌های مختلفی که نهان از دید شما است بر شما یورش می‌آورند. باید چنین دشمنانی را پائید و از کید و مکرشان ترسید. با این توضیح که آنان بر مؤمنان تسلّط ندارند و بلکه) ما شیاطین را دوستان و یاران کسانی ساخته‌ایم که ایمان نمی‌آورند (یعنی اهریمنان تنها بر غیر مؤمنان تسلّط دارند).‏ (سوره اعراف آیه ۲۷) به این موضوع اشاره‌کرده است.

اسراف:

از حربه‌های شیطان جهت تسلط بر انسان، ترویج اسراف در جامعه است. اموال که قوام جامعه است؛ چنانچه به مصارف غیرواقعی برسد و کارایی خود را از دست بدهد، مصداق هلاکت ثمر (یهلک الحرث) خواهد بود و فسادآور خواهد شد. هر چیزی که اقتصاد جامعه را هدف گیرد زمینه را برای نفوذ شیطان در لایه‌های مختلف جامعه فراهم می‌سازد. لذا خداوند اسراف‌کاران را برادران شیطان لقب داده است تا نمایان گردد این کار چقدر شیطانی است و تا چه اندازه در پیشبرد اهداف شیطان مؤثر است. إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُورًا (‏بی‌گمان اسراف‌کاران دوستان اهریمنانند (و گوش به وسوسه‌های ایشان می‌دارند و در انجام بدی‌ها همسان و همگام‌اند) و اهریمنان بسیار ناسپاس (نعمت‌های) پروردگار خود هستند (و تمام توان خویش را در فساد و نافرمانی از خدا می‌گذرانند). (سوره اسراء ۲۷)

ریاکاری:

از دیگر دام‌های شیطان جهت فریب انسان، ایجاد ریا در اعمال اوست. وجود ریا در رفتار، دلالت بر ضعف ایمان انسان به خدا دارد. چنانچه این ریاکاری گسترده شود و بر زندگی انسان خیمه زند، سبب می‌شود تا شیطان او را به‌عنوان هم‌نشین خویش انتخاب کند، بدین معنی که بر تمامی امورات او مسلط می‌شود. ریاکاری علاوه بر نادیده گرفتن خداوند و ترجیح رضایت دیگران بر رضایت او، تاثیرمثبت کارها را از بین می‌برد و تنها ظاهری از آن باقی می‌ماند و آن‌هم تا تماشای دیگران به‌جا باشد، باقی خواهد ماند؛ زیرا هدف، رضایت بندگان و تمجید آن‌هاست، نه رضایت خالق. خداوند می‌فرماید: وَالَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ ۗ وَمَنْ یَکُنِ الشَّیْطَانُ لَهُ قَرِینًا فَسَاءَ قَرِینًا. (و (آنان) کسانی هستند که اموال خود را ریاکارانه صرف می‌کنند و خودنمایانه می‌بخشند (تا مردم ایشان را ببینند و تعریف و تمجیدشان کنند) و نه به خدا ایمان و نه به آخرت باور دارند، (چراکه از شیطان پیروی کرده و شیطان ایشان را از راه به در برده است) و هر که شیطان همدم او باشد (چه بد همدمی برگزیده است و شیطان بدترین همدم است) (سوره نساءآیه ۳۸).

تحاکم به طاغوت:

یکی از راه‌های شیطان جهت به تباهی کشاندن انسان‌ها، رسمیت بخشیدن به طاغوت و تشویق مردم جهت مراجعه و تبعیت از آن‌هاست. هر آنچه که خلاف حکم خداوند باشد طبیعی است که منافع انسان را تأمین نخواهد کرد. قد علم کردن طواغیت در برابر قوانین الهی، نتیجه‌ای جز زمینه‌سازی جهت انحراف بیشتر انسان‌ها در پی نخواهد داشت. شیطان از این کمین‌گاه به‌کرات بر انسان‌ها تاخته است. وجود طاغوت‌ها در هر زمان، میزانی است که مؤمن و غیر مؤمن را از هم تمییز می‌دهد. نکته‌ی مهم دراین‌باره آن است که مردمانی که به طاغوت‌ها استناد می‌کنند خود را اهل ایمان می‌دانند، غافل از آنکه قدم اول در راه ایمان به خداوند متعال، کفر به طاغوت است. خداوند می‌فرماید: *أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ یُرِیدُونَ أَنْ یَتَحَاکَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُوا أَنْ یَکْفُرُوا بِهِ وَیُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُضِلَّهُمْ ضَلَالًا بَعِیدًا (ای پیغمبر!) آیا تعجّب نمی‌کنی از کسانی که می‌گویند که آنان بدان چه بر تو نازل‌شده و بدان چه پیش از تو نازل شده ایمان دارند (ولی باوجود تصدیق کتاب‌های آسمانی، به هنگام اختلاف) می‌خواهند داوری را به‌پیش طاغوت ببرند (و حکم او را به‌جای حکم خدا بپذیرند؟!). و حال‌آنکه بدیشان فرمان داده‌شده است که (به خدا ایمان داشته و) به طاغوت ایمان نداشته باشند؛ و اهریمن می‌خواهد که ایشان را بسی گمراه سازد). (سوره‌ی نساء آیه‌ی ۶۰)

تخویف یا ترس:

در طول تاریخ زندگی انسان، ترس همیشه عاملی مؤثر جهت وادار کردن او به انجام کارهای ممنوعه بوده است. برای کسی که به خداوند قادر و مقتدر دل بسته است ترس مفهومی ندارد؛ اما آنکه در وابستگی‌اش به خداوند مشکلی وجود داشته باشد؛ به‌راحتی اسیر شیطان شده و فرصت را برای سوءاستفاده به او خواهد داد. آیه‌ی إِنَّمَا ذَلِکُمُ الشَّیْطَانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیَاءَهُ فَلَا تَخَافُوهُمْ وَخَافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ (‏این تنها اهریمن است که شما را از دوستان خود می‌ترساند، پس (ازآنجاکه شما به خدا ایمان‌دارید، بی‌باک و دلیر باشید و) از آنان مترسید و از من بترسید اگر مؤمنان (راستین) هستید.‏) (سوره‌ی آل‌عمران آیه‌ی ۱۷۵) به این موضوع اشاره دارد و انسان‌ها را به ترس حقیقی یعنی ترس از خدا در برابر مصون ماندن از تخویف شیطان دعوت کرده است.

تزیین رفتارهای نامناسب:

هنگامی که قرآن را مطالعه می‌کنیم متوجه می‌شویم که خداوند به‌دفعات زیاد، یکی از شیوه‌های فریب آدمی توسط شیطان را، زینت بخشیدن به زشتی‌ها معرفی کرده است. شیطان چهره‌ی زشت معصیت را با توجیه‌ها و تبلیغات، موجه جلوه می‌دهد، به‌گونه‌ای که انسان را مایل به انجام آن سازد. انسان به‌صورت فطری از زشتی‌ها و باطل گریزان است، اما آرایش معصیت توسط شیطان، زشتی‌ها را مخفی کرده و انسان گمان می‌کند در انجام آن کار هیچ ایرادی وجود ندارد. مطالعه‌ی قرآن نشان می‌دهد که بسیارند کسانی که گمان می‌کنند در مسیر نیکوکاری و راه صحیح گام برمی‌دارند در حالیکه غرق در گمراهی هستند و این به سبب تزیین اباطیل توسط شیطان است. در سوره‌های نمل، عنکبوت، انفال، انعام و نحل می‌توان رد پای این حربه را به‌خوبی مشاهده کرد. وَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یَهْتَدُونَ. (و اهریمن اعمالشان را در نظرشان آراسته است و ایشان را از راه (راست) به در برده است، آنان (به خدا و یکتاپرستی) راهیاب نمی‌گردند) (سوره نمل آیه ۲۴).

ادامه دارد…..

*: مدرس مدرسه دینی امام شافعی

منبع: شماره نوزدهم فصل نامه با پیام دانش اوز