پیوستگی فرهنگی اوز و هندوستان

گستردگی خلیج فارس و موقعیت جغرافیایی بسیار مهم این خلیج و پیوستگی آن با اقیانوس هند، بستری مساعد برای مهاجرت ها و مسافرت های مردم جنوب ایران به مناطق ساحلی آفریقا و هندوستان از قدیم الایام بوجود آورده است.

احمد خضری، مدیر مسئول و سردبیر هفته نامه و سایت پسین اوز:

لارستان و به ویژه منطقه فرهنگ دوست اوز که به عنوان پسکرانه خلیج فارس مطرح می باشد، از این موقعیت بی بهره نبوده اند. چندی پیش در سرسرای هتل بزرگ شیراز چند تندیس را که لباسهای مختلف محلی زنانه بر تن آنها بود در قسمت های مختلف مشاهده کردم و در زیر یکی از این تندیس ها که لباس محلی اوز را به تن داشت تابلویی زیبا به تاریخچه لباس اوز پرداخته و نوشته شده بود، که تزئینات این لباس را زنان اوز از کشور هندوستان آورده و اشاعه داده اند. هر چند قبلا من و دیگر دوستان نیز در مصاحبه ها و مقالات به این موضوع اشاره کرده ایم که خوس و خوس بافی صنعتی خانگی است که از هند به اوز آمده و از اوز به سایر نقاط منتقل شده است. در این رابطه، رییس اداره میراث فرهنگی قشم هم معتقد است که زنان قشمی این صنعت و سایر صنایع لباس را از هند به قشم و بندرعباس و سایر بنادر آورده اند.

اما آنچه مسلم است که مهاجران اوز به هند اکثرا مردمانی باسواد، تاجرپیشه و مشتاق علم و تحصیل دانش بوده اند. آنان در بمبئی و بعضا در کراچی دارای تجارتخانه، کارمند، منشی، حسابدار و وسایل حمل و نقل و غیره بوده اند و به تجارت کالاهای مهم به ویژه پارچه می پرداختند. فرزندان آنان دنبال تحصیل و علم آموزی در دانشگاه ها بودند، و عده زیادی از مردم که اهل تجارت و داد و ستد نبودند دنبال تحصیل فن و مهارت بودند. مرحومان محمدرفیع شفائی (چشم پزشک)، محمدرفیع صدیقی (دندانپزشک) از افراد شاخص این گروه بودند که سالیان زیاد به مردم جنوب فارس خدمات ارزنده ای ارائه دادند و از نابینا شدن گروهی از مردم جلوگیری کردند. گروه بسیاری فرزندان خویش را برای تحصیل روانه هند کردند و در بازگشت هم وطنان زیادی از خدماتشان بهره مند شدند. حتی این روند چنان ادامه داشت که به دلیل وجود کنکور سخت برای ورود به دانشگاه به ویژه در رشته های پزشکی و فنی در دوره حکومت پهلوی دوم، افرادی فرزندانشان را به هند فرستادند. به طور مثال، می توان از مهندس بیژن پیرزاد، مهندس عبداله رحمان نیا و مهندس پروین بدری نام برد.

تاکید بر این موارد نشان از اهمیت زندگی اوزی ها در کشور هندوستان است که مسلما فرهنگ و آداب و رسوم هند بی تاثیر بر فرهنگ ما در اوز نبوده است. خوس و خوس بافی که نمونه بارز بحث ماست و همچنین دوخت و دوز انواع لباس های زنانه را در این ردیف می توان جای داد و از نظر رفتار نیز تحت تاثیر فرهنگ انگلیسی های ساکن در بمبئی بودیم.

اگر با نگاهی موشکافانه به موضوع بنگریم شباهت های فراوان لباس، غذا، تزئینات زنان اوز و منطقه جنوب با کشور هندوستان، روشن می شود که نوعی پیوستگی فرهنگی بین هند و منطقه جنوب به ویژه اوز وجود داشته است. زنان هندی و زنان بندری حلقه ای بسیار نازک و زیبا به نام پَدری بر بینی خود می زنند که زنان اوزی هیچگاه از این وسیله تزئینی استفاده نکرده و آن را نپذیرفتند. این نشان از تفاوت فرهنگ بین زنان بندری و اوزی است.

اما خوس و خوس بافی و تزئینات البسه را زنان اوزی ساکن در هند به خوبی شناختند و با توجه به پذیرفتن فرهنگ زیباشناسی و آراستگی آن را با خود به اوز آوردند و چگونگی بافت و تزئینات را به سایر زنان آموزش دادند. زنان اوزی ساکن در هند بعضا باسواد و اهل کتاب بودند. خانه داری و آشپزی آنان و آراستن دکوراسیون منزل و نقش و نگار را خوب شناختند و فرا گرفتند و در ترویج آن نیز کوشا بودند.

چون به حلقه پدری (پتری) اشاره شد لازم است به حلقه پا یعنی میل هم توجه کرد. زنان هند حلقه پا که معمولا حلقه ای از جنس نقره و غیره بوده است در مچ پای خود قرار می دادند. زنان اوز این وسیله زینتی را پسندیدند و به اوز آوردند ولی هیچ گاه آن را در مچ پای خویش به طور مرتب قرار ندادند بلکه حلقه های بسیار زیبا و بعضا نقره و طلا یا آب طلا را فقط برای عروس خانم و در آیین های ویژه استفاده می کردند. اما این وسیله زینتی را برای کودکان دختر در طول سال و یا همه موارد استفاده می کردند. پکاره یا وجیهه یکی از غذاهای معمولی در هند است که در اوز هم از قدیم رواج داشته است. سمبوسه گوشت و سیب زمینی که فلفل تند چاشنی آن است از دیگر مواد غذایی مطرح و مشترک به حساب می آید. غذاهای دیگری نیز هست که در سفره مشترک اوز و هند وجود دارد و می توان فهرست کرد.

کت و شلوار مردانه که در اوز خیلی زودتر از سایر نقاط جنوب فارس معمول شد هدیه و سوغات کشور هند به منطقه بود. لباس مردان هندی، کت و شلوار نبوده است ولی به دلیل حضور گسترده انگلیسی ها در هند کت و شلوار بسیار معمول بوده است و مردان اوزی از آن استقبال می کردند. خیاطان مشهوری از اوز در دوخت کت و شلوار در اوز، لار و امارات متحده عربی شهره شدند.

 تجار و بازرگانان اوزی که برای مرخصی به اوز می آمدند به جای شال و قبا از کت و شلوار استفاده می کردند و در آن سال ها مردان اوز از این نوع پوشش استقبال و کت و به ویژه شلوار به طور گسترده رواج یافت. به یاد دارم در سال ۱۳۴۶ خورشیدی در لار در دبیرستان صحبت تحصیل می کردم روزی برای دریافت کتابی درسی به منزل یکی از همکلاسی هایم رفتم مادرش به من گفت: اوزی ها همیشه خوش لباس و مرتب بوده اند. وی اضافه کرد مردان اوز در قدیم کت و پاتلون (پالتو) می پوشیدند که در منطقه نبوده است.

استفاده از واژه های تماته، پتیتا که هر دو واژه انگلیسی بوده و حدود ۲۰۰ سال قبل در اوز رایج بوده است و بعدها نیز کلمه اسپیتال نیز در بین عوام گفته می شد که از کشور هند سرچشمه می گیرد. به طور خلاصه باید گفت که پیوستگی فرهنگی اوز و شبه قاره هند به خوبی در زندگی اجتماعی مردم این دیار مشهور است. از آنجایی که فرهنگ و عناصر آن موجب بقا و رشد هر قوم می شود و هر فرهنگ روح مخصوص به خود را دارد که آن هم در تمدن آشکار می گردد. ولی فرهنگ برتر توانسته است، نکات مثبت سایر فرهنگها را جذب خویش نماید. به طور مثال، مردان و زنان اوزی شاغل و ساکن در بمبئی به جای این که لباس مردان هندی و یا ساری زنان هندی را انتخاب کنند، کت و شلوار انگلیسی و تزئین لباس زنان را انتخاب کردند. این یعنی اخذ گزینه های مثبت سایر فرهنگ ها که آن هم ناشی از فرهنگ قوی خودمان بوده است. به هر حال، پیوستگی فرهنگی موجب تقویت و رشد و بالندگی فرهنگ های خودی در جامعه می گردد.

منبع: شماره هشتم فصل نامه با پیام دانش اوز