هادی صدیقی- همایون نامی
اولین اتوموبیل توسط مرحوم خواجه محمد سعید خان بالانچی فرزند خواجه طاهر به اوز آورده می شود. مرحوم سعید خان در اواخر قرن سیزدهم در عراق زندگی می کرده است و از آن جا به بوشهر می رود و نزد برادرش محمد رفیع، تعمیر موتور لنج و مکانیکی را می آموزد و راهی آبادان شده به مکانیکی مشغول می شود. گویا ایشان در همان سالها هدایت بالن را می آموزد و به هدایت آن می پردازد و به بالانچی معروف می شود. مرحوم سعید خان در بین سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ با دو ماشین فورد آمریکایی از آبادان به سمت اوز حرکت می کند. این اتوموبیل ها به جای دلکو دارای مگنیت بوده که پس از روشن شدن اتوموبیل با هندل، به وسیله ی آرمیچر مگنیت، برق مورد نیاز برای احتراق سوخت فراهم می شده است. بوق اتوموبیل بوسیله ی حرکت چرخشی یک اهرم به صدا در می آمده است. تایر اتوموبیل ها گوشتی و باریک بوده است و همانند تایر موتورسیکلت دارای اسپک بوده است. در ضمن فضای زیادی از اتوموبیل توسط حلب های سوخت اشغال می شده است.
از سعید خان نقل می کنند که در حوالی بوشهر ماشین ایشان خراب می شود و با هندل روشن نمی شود. ایشان با دیدن گاوهایی که در مزارع و در همان نزدیکی به چرا مشغول بودند فکری به سرشان می زند و گاوها را با طناب به ماشین می بندند و بوق را به صدا در می آورند، گاوها ترسیده و رم می کنند که باعث حرکت و روشن شدن ماشین می شود. حال نگه داشتن گاوها و بازکردنشان از ماشین مصیبت دیگری بوده است!ماشین ها باز هم در راه خراب می شوند و ۳تا ۴ روز طول می کشد تا وسایل لازم تعمیر آنها از شیراز آورده شود.
آنچه مسلم است چون راههای معمول موجود بین آبادی ها، مالرو بوده است آنها مجبور بوده اند از قسمت های مسطح دشت ها عبور کنند که این امر توانایی آنان در جهت یابی را نشان می دهد.
مرحوم سعید خان به همراه ماشین چندین سال در اوز اقامت داشته اند و مسافرت های زیادی با آن انجام داده اند و در مدتی که در اوز اقامت داشته اند یکی از ماشینها اوراق می شود و موتورش در اوز باقی می ماند.
در هنگام شورش زادان خان گراشی، مرحوم سعیدخان به همراه برادرش خواجه یوسف طاهری با ماشین عازم لار بوده اند که توسط خان گراش دستگیر و به مدت ۴۰ روز زندانی شده اند.
بعدها مرحوم حاج رییس ابراهیم محمودیان یکی از تجار معروف اوز که مرکز تجارتش در بندرلنگه بوده است، چندین دستگاه ماشین باری معروف به «سیمی» وارد می کند. از آن جهت به این اتوموبیل «سیمی» می گفته اند که سقف محل بار آن از تور و سیم بوده است. این اتوموبیل آمریکایی بوده است و از دیگر اتوموبیل های مشهور آن زمان می توان به اتوموبیل های آمریکایی استودیو پیکر، دوج، شورلت و گراهام بل اشاره نمود.
در آن زمان هر دوعدد ماشین در یک صندوق تخته ای قرار داشته که توسط کشتی باری به بوشهر حمل می شده است. در بوشهر آنها را از جعبه خارج می کردند و قطعات را روی هم سوار نموده، از تخته صندوق هم برای کف ماشین و روی شاسی استفاده می کردند و اتاق آن را در بوشهر می ساخته اند. قیمت هر یک از این صندوقها حدود ۲۰۰۰ تومان بوده است. این ماشین ها از بوشهر و از طریق کتل های خطرناک پیرزن، دختروملو به شیراز برده می شده اند و از شیراز و از طریق گردنه ی نارنجی، جویم، آب باریک، دشت برکه گلشاه به تنگ هرمود اوز(تاگارمه) وارد می شده و از طریق راه برکه خواجه محمودی به لار و از آنجا به اوز و یا از راهی که از تنگ مسجد به گراش می رفته به اوز آورده می شده است.
ماشین هایی که در منطقه کار می کرده اند، به علت گل آلود بودن منطقه در زمستان و نبود راه مناسب، در این فصل به تهران رفته و در آنجا کار می کرده اند. این ماشین ها از مال التجاره های بندرلنگه چیزهای مختلف از قبیل چای و شکر به اوز می آورده اند و یا روغن حیوانی را در حلب های مخصوص قرار داده به تهران می برده اند. در آن زمان لار یکی از شهرهای مهم تجاری منطقه بوده و اجناس مال التجاره های پرتغالی و انگلیسی که از بنادر وارد می شده، از طریق لار به تهران حمل می شده است.
سوخت همه ی این اتوموبیل ها بنزین بوده است. بنزین در حلب های ۱۸ لیتری محصول شرکت B.P (بریتیش پترولیوم) تولید آبادان موجود بوده است و بوسیله ی کشتی از آبادان به بندر بوشهر و بندرلنگه حمل شده و از آنجا به شهرهای دیگر انتقال پیدا می کرده است و معمولا هر دو تا حلب بنزین یا نفت در یک صندوق چوبی محکم قرار داشته است.
نخستین صاحبان خودروهای اوز را می توان افراد زیر دانست: مرحومان عبدالرحمان یادگاری معروف به تقی پور، حاج عبدالله نوروزی معروف به مقناتور( دوزندگی مقنعه داشته)، سیف الله بازرگانی، عبدالرحمان سلمان پور، حاجی عبدالله دژگام، محمدعلی وطن پور، محمدشریف نیکپور، دادوند، محمد و احمد سیفایی. در آن زمان بیشتر تجار صاحب ماشین های باری بوده اند.
گواهی نامه ی رانندگی توسط مرحوم فضل الله خواجیان، فرزند حاج نوشاد ( از پدر اوزی و مادر یزدی) که در شهربانی وقت با لباس شخصی ( غیرارتشی) کار می نموده است، در شیراز صادر می شده است. این فرد اوزی کارشناس شهربانی کل استان فارس بوده است و امتحان رانندگی توسط او گرفته می شده است.مرحوم خواجیان تمام دوره ی رضا شاه و تا ابتدای سلطنت محمدرضاشاه به این امر اشتغال داشته است.
از رانندگان قدیمی اوز که خود صاحب ماشین نیز بوده اند می توان به افراد زیر اشاره نمود: مرحومان محمدعلی وطن پور، حاج اسد بهمن پور، حاج ربیع پروا، خادم عبدالله خادمی پور و تنی چند راننده دیگر.
ماشین های دوج چند نوع بوده اند مانند کامیون کار، جیپ، سواری و باری و بیشتر ماشین های کمک دار که می توانسته اند به جاده های صعب العبورتری بروند. ماشین های نسل دوم را می توان ماشین های بدفورد انگلیسی، ماک و جمس دانست.
از قدیمی ترین موتورسیکلت هایی که وارد اوز شده است می توان به موتورسیکلت ژاپنی اشاره نمود که محمود افروشه در حدود سال ۱۳۳۰ به اوز می آورد و محمد محمودی آن را به قیمت ۴۰۰ تومان خریداری می نماید.
جا دارد از آقایان محمد محمودی و شادروان خواجه عبدالله پاکزاد که در نوشتن این مطلب ما را یاری دادند کمال تشکر و قدردانی را بنماییم.
*** چاپ شده در صفحه ۱۲ ماهنامه عصر اوز شماره ۱۵ سال دوم-۲۸ اسفند ۱۳۸۰ خورشیدی
تدوین وگزارش : مهندس هادی صدیقی
دیدگاه بگذارید